Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1994, Qupperneq 57

INGA LÁRA BALDVINSDÓTTIR
STEREÓSKÓPMYNDIR Á ÍSLANDI
I. Tilkoma stereóskópmynda og fjöldaframleiðsla peirra
Fljótlega eftir að aðferð Daguerre til að taka ljósmyndir var gerð opin-
ber árið 1839 hófu menn að leita leiða til að ná fram dýpt í myndunum og
gera þær þrívíðar. Aðeins tveim árum seinna var innleidd ný tækni í ljós-
myndun til að ná fram þessum áhrifum. Sömu tækni hafði áður verið beitt
við teikningar.
Sjónin byggist á því að við horfum á heiminn með báðum augum. Sú
mynd sem hvort auga nemur gefur okkur lítillega breytilegt sjónarhorn.
Þegar þessar tvær myndir renna saman í huga okkar verður tii ein mynd í
þrívídd. Hin nýja aðferð byggðist á þessu lögmáli. Tvær ljósmyndir eru
teknar frá sama sjónarhorni með tveggja og hálfs til þriggja þumlunga
millibili og síðan límdar upp hlið við hlið. Myndirnar voru ýmist teknar
með tveim ljósmyndavélum, sem stóðu hlið við hlið eða með sérstökum
ljósmyndavélum með tveimur linsum. Þessi nýja myndgerð hlaut nafnið
stereóskópmynd. Það hefur að minnsta kosti verið þýtt á þrjá vegu á ís-
lensku, þ.e. rúmsjármynd', tvíeygismynd" og þrívíddarmynd3. í daglegu
tali ganga slíkar myndir þó undir erlenda heitinu.
I fyrstu voru þessar myndir skoðaðar með berurn augum. Tvær mismun-
andi aðferðir voru notaðar við það, en nokkra þjálfun þurfti til að ná tök-
um á þeirn. Áratug eftir að byrjað var að taka ljósmyndir með þessari
tækni var fundinn upp sérstakur kíkir eða myndsjá til að skoða stereó-
skópmyndir í til að ná fram áhrifum þrívíddar við skoðun þeirra. Ljós-
myndin er skorðuð í öðrum enda kíkisins og síðan horfir skoðandinn í
gegnum tvær linsur á myndina, sem fær við það dýpt og verður þrívíð.
Linsurnar í kíkinum eru með stækkunareiginleika. Uppgötvun stereó-
skópkíkisins (rúmsjárinnar) varð lykill að fjöldaframleiðslu ljósmynda
með þessari aðferð.
Fjöldaframleiðsla þrívíðra mynda átti sér tvö blómaskeið erlendis, frá
1852-72 og frá 1895-1911. Stereóskópmyndir og skoðun þeirra varð afþrey-
ingarefni betri borgara í hinum siðmenntaða heirni og í gegnum þær opn-