Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1994, Page 84

88
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
Kirkjugarðsstjórnir annast vernd skráðra minningarmarka svo sem segir í 17. gr.laga
um kirkjugarða, nr. 21 23. apríl 1963.
31. gr.
Gera skal sérstaka skrá um friðlýsta gripi hverrar kirkju og sama gildir um friðlýst minn-
ingarmörk í kirkjugörðum. Þjóðminjavörður lætur skrár þessar í té sóknarprestum,
próföstum og sóknarnefndum sem hlut eiga að máli.
32. gr.
Þjóðminjasafnið skal varðveita aflagða kirkjugripi og þá gripi sem þjóðminjaverði og
forráðamönnum kirkna kemur saman um að eigi sé ástæða til að hafa í kirkju lengur.
Þó getur þjóðminjavörður falið viðkomandi byggðasafni varðveisJu gripanna.
33. gr.
Sé kirkja lögð niður skulu gripir hennar renna til safns skv. 32. gr. eða til annarra kirkna
og sé það ákveðið með samráði þjóðminjavarðar og biskups eða prófasts. Gildir þetta
jafnt um bændakirkjur og safnaðarkirkjur.
Þjóðminjasafnið skal eiga forkaupsrétt að kirkjugripum í einkaeign ef seldir verða.
Hér eru býsna skýlaus ákvæði. Það er með öðrum orðum alfarið í hendi
þjóðminjavarðar í samráði við þjóðminjaráð að ákvarða, hvaða kirkjugripi
skuli friða og hvernig forvörslu þeirra skal háttað. Að vísu segir, að for-
ráðamönnum kirkna beri að vernda skráða kirkjugripi, en hvorki má spilla
þeim eða farga nema með leyfi þjóðminjavarðar. Og sé kirkja lögð niður
eða kirkjugripir aflagðir, virðist mega túlka lögin sem svo, að fyrst segi
þjóðminjavörður til um, hvort hann telji rétt að viðkomandi gripir fari í
Þjóðminjasafnið, byggðasafn eða sé ráðstafað til annarra kirkna; séu
kirkjugripir úr einkaeign seldir hefur Þjóðminjasafnið forkaupsrétt.
Á móti kemur, að þjóðminjavörður lætur gera skrá yfir friðlýsta kirkju-
gripi, skrá sem honum ber að láta kirkjunnar mönnum í té.
Vísir að slíkri skrá er til í Þjóðminjasafni, en brýna nauðsyn ber til að
endurbæta hana og færa fram til dagsins í dag.
Að þessu máli er sögulegur aðdragandi og skal það nú rakið:
a) Fornleifanefndin „Commissionen for Oldsagers Opbevaring"
Fyrsta tilraunin til þess að fá yfirsýn yfir það hvað væri lil af sögulegum
minjum og merkum gripum í landinu var starf fomleifanefndarinnar dönsku
snemma á síðustu öld. Nefndin var skipuð með konungsboði 22. maí 18072
Hlutverk hennar var að safna upplýsingum um fornleifar og merka gripi í
danska konungsríkinu og gera tillögur um hvað skyldi varðveita og vernda,
og hvernig bjargað yrði slíkum minjum í kirkjum og opinberum bygging-
um. Einnig skyldi nefndin gera tillögur um stofnun safns fyrir fornleifar
og menningarminjar danska konungsveldisins. Það er athyglisvert að
nefndin velur þá leið að útbúa leiðbeiningar sem einkum prestum skyldi
boðið að fara eftir í skýrslum um fornar minjar og merka gripi í sóknum