Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1994, Page 112

116
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
söfnun þess og hefur þar með kynnst mörgum sögumönnum. Þetta efni
hefur ekki aðeins nýst til að draga fram og skýra siði, sem ekki hefur ver-
ið lýst í öðrum heimildum, þó oft sé um fomar venjur að ræða, heldur einn-
ig til að tímasetja nýja siði, sem rutt hafa sér til rúms í lok 19. aldar eða á
20. öld. Þá hefur Arni dýpkað efni spurningaskránna með viðtölum, sem
hann hefur sjálfur tekið á 20 ára skeiði frá 1972 til 1992. Þetta er mjög mikil-
væg viðbót við gögn þjóðháttadeildar Þjóðminjasafns, en í sumum spurn-
ingaskrám deildarinnar hefur mjög verið byggt á beinum, lokuðum
spurningum, sem óneitanlega virðist hafa leitt til þess, að svör heimildar-
manna hafa orðið hvert öðru lík. Kemur það í veg fyrir, að staðbundin eða
einstaklingsbundin frávik frá skoðunum, siðum og venjum fái notið sín og
veldur því, að spurningaskrárnar hafa aðeins í takmörkuðum mæli getað
fangað inn efni, sem spyrjendum var áður alveg ókunnugt um. (Sjá Hjalti
Hugason: íslensk þjóðmenning 5. bindi, Reykjavík 1988, bls. 81.) Á þennan
hátt hefur Árni einnig sýnt fram á, að enn er mögulegt að afla mikilvægra
upplýsinga um eldri Iiátíðasiði.
Það er lofsvert, að nöfn allra viðmælenda og heimildarmanna þjóðhátta-
deildar eru tilfærð í heimildaskrá (bls. 747-754). Þó má gagnrýna, að upp-
lýsingar um fæðingarár og fæðingarstað eru aðeins gefnar um heimildar-
menn, en upplýsingar um störf aðeins um viðmælendur. Vel er hægt að
rökstyðja þennan mun, en þær upplýsingar, sem skortir, hefðu gert mögu-
legt að meta gildi einstakra ummæla með nákvæmari hætti, en nú er raun
á. Þá hefði verið mikilvægt að fá fullt yfirlit yfir þær spurningaskrár, er
notaðar hafa verið, þannig að mögulegt hefði verið að glöggva sig á við-
fangsefni þeirra, sem og hvaða spurninga hefur verið spurt. Þetta kemur
þó síður að sök, þar sem höfundur notfærir sér efnið almennt af mikilli
varúð og gagnrýni. Sem gott dæmi um slíka notkun má benda á umfjöllun
um þá hugmynd, að svefn á hvítasunnu sé óhollur og skaðlegur (bls. 106-
107) og um sviðamessu (bls. 273-274).
Meðferð
Þar sem Árni Björnsson hefur tekið sér fyrir hendur að rannsaka allar
hátíðir og tilhaldsdaga árið um kring, má segja, að þau efnistök að hefja um-
fjöllunina með sumardeginum fyrsta og ljúka henni með páskum séu eðli-
leg og einnig einkar vel við hæfi á Islandi, þar sem misseraskiptin gegndu
eins mikilvægu hlutverki og raun ber vitni og sumardagurinn fyrsti var
þar með mikilvæg tímaskiptahátíð.
Það handbókarform, sem höfundur hefur valið verki sínu, veldur því
hins vegar, að ritið einkennist um of af lýsandi efnistökum af rannsóknar-
riti að vera. Hin lýsandi efnistök orsakast þó ekki einvörðungu af uppbygg-