Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1994, Page 115

SAGA DAGANNA
119
hluta til á nýjum frumrannsóknum höfundar, að hluta til á eldri, misjafn-
lega traustum rannsóknum annarra og loks á almennum handbókarfróð-
leik. Þó ljóst sé, að rit Arna Björnssonar hvíli að miklu leyti á frumrann-
sóknum hans sjálfs, byggir hann þó, eins og þegar hefur verið tekið fram,
að hluta á afleiddum rannsóknum. A þetta ekki síst við um ýmsa þætti, er
lúta að kirkjulegum siðum. Rit Arna Björnssonar hefði að öllum líkindum
orðið heilsteyptara og traustara, ef hann hefði þrengt viðfangsefni þess og
einskorðað það sem mest við þá þætti, sem best nýtast með tilliti til þeirrar
rannsóknaráherslu, sem hann setti fram í upphafi ritsins.
Almennt má segja, að höfundi takist oft prýðilega að rekja uppkomu
nýrra tilhaldssiða og þróun eldri siða í takt við breytta samfélagshætti allt
til nútímans. Veldur þetta því, að ekki er aðeins um sögulega greiningu að
ræða, heldur einnig framlag til menningar- og félagssögu samtímans. Hér
sýnir hann þó ekki alltaf sömu vandvirkni. Til dæmis má benda á, að í ís-
lensku þjóðkirkjunni hefur á síðustu áratugum þróast sérstakt helgihald á
allrasálnamessu og einnig hefur á stöku stað verið tekið að minnast allra-
heilagramessu. Á þetta minnist höfundur ekki. Þá má benda á, að á síð-
ustu árum hefur Jónsmessuhald tekið nokkrum breytingum og farið stór-
um í vöxt hjá fjölda fólks, án efa að nokkru vegna áhrifa frá svokallaðri
ný-aldarhreyfingu. Loks má geta þess að einnig hefur nokkuð borið á því,
að verslunareigendur hafi beitt sér fyrir því, að Valentínusarmessa eða
dagur elskenda sé hafður í heiðri hér á landi. Þó þar sé um forna dýrlinga-
hátíð að ræða, verður ekki vart nokkurrar trúarlegrar tengingar nú á dög-
um, heldur ráða þar eingöngu ferðinni hvatir markaðs- og neyslusam-
félags. Á þetta hefði þó mátt minnast, enda samræmist þetta dæmi vel
rannsóknaráherslum höfundar.
Hinn trúarsögulegi þáttur
Ljóst er, að stór hluti af tilhaldsdögum ársins er eða hefur upphaflega
verið trúarlegar hátíðir. Heildstæð og altæk saga daganna í líkingu við þá,
er Árni Björnsson hefur tekið sér fyrir hendur að skrá, verður því aldrei
rituð án umfangsmikillar umfjöllunar um guðfræðileg, trúarbragðafræði-
leg og kirkjusöguleg mál. Að mínu mati felst einn helsti ágalli þess mikla
ritverks, sem hér er til umfjöllunar, í þeim hluta þess, sem fjallar um þessa
daga og sem ég vil kalla hinn trúarsögulega hluta. Á ég þar við umfjöllun
um trúarlegt tilefni hátíða eða tilhaldstímabila, trúarlegt hlutverk þeirra,
trúarbragðafræðilegar skýringar á upphafi eða inntaki siða og venja, sem
þeim tengjast, sem og kirkjusögulegt efni, sem notað er til skýringar í ein-
hverju ofantalinna efna. f þessum hluta ritsins einkennast efnistök höf-
undar og jafnvel orðalag tíðum af afstöðu, sem mér virðist stappa nærri