Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1994, Page 121

SAGA DAGANNA
125
væri hann sjálfur drykkfelldur. Bendir hann þó á, að ekki sé að finna ör-
ugg dæmi um Þorláksdýrkun stúdenta fyrr en árið 1876. Þá hafði hún að
sjálfsögðu enga kaþólska undirtóna, þvert á móti var hún þáttur í al-
mennu skemmtanalífi Hafnarstúdenta og bar auk þess nokkur merki þjóð-
ernisvitundar. Þessa tímasetningu hinnar nýju Þorlákshelgi skýrir höfund-
ur samt með því, að vera megi „... að Islendingar hafi ekki vogað að hylla
Þorlák opinberlega fyrr en eftir að þeir öðluðust trúfrelsi nreð stjórnar-
skránni árið 1874 ..." (bls. 310). Virðist með ólíkindum að ætla, að eitthvert
beint samband sé milli trúfrelsisákvæða stjórnarskrárinnar og þessa stúd-
enta-„spexs" 19. aldar eða að stúdentar hefðu látið skert trúfrelsi halda aft-
ur af sér að drekka minni Þorláks helga, ef þeim hefði dottið það í hug fyrr.
Svipaðrar „ofskýringar" gætir í umfjöllun um þorrablót hér á landi og
meðal Islendinga í Kaupmannahöfn á öldinni, sem leið. Þar lætur höfund-
ur nokkrum sinnum að því liggja, að trúarsögulegar skýringar kunni að
liggja því til grundvallar, að þorrablótin fóru fyrst mjög leynt, en komu
síðar upp á yfirborðið. Getur hann þess á bls. 452, að það beri að hafa í
huga, að þegar Kvöldfélagið í Reykjavík gekkst fyrir þorrablótum hafi ís-
lendingar enn ekki verið búnir að öðlast trúfrelsi og það geti skýrt leynd
þá, er hvíldi yfir blótum félagsins. Þessa leynd má þó að fullu skýra með
því, að Kvöldfélagið var „leynifélag með strangri þagnarskyldu" svo not-
uð séu orð höfundar sjálfs. Þarf vart að seilast lengra eftir skýringu. Á bls.
455 er höfundur þó enn við sama heygarðshornið og bendir á, að fyrsta
samkvæmi á íslandi sem sagt er frá opinberlega sem þorrablóti hafi verið
haldið á Akureyri 23. janúar árið 1874. Síðan heldur hann áfram: „Það þarf
ekki að vera annað en kátleg tilviljun, en staðreynd eigi að síður, að þetta
gerist aðeins átján dögum eftir að konungur veitir Islendingum trúfrelsi í
nýju stjórnarskránni." Þarna held ég að höfundur hitti einmitt naglann á
höfuðið en geri jafnframt allt of mikið úr þessari kátlegu tilviljun. Þó er
eins og hann vilji ekki að fullu afskrifa þá hugmynd sína, að einhverra al-
varlegra trúarlegra undirtóna hafi gætt í sambandi við þorrablótshaldið. Á
bls. 452 segir hann því m. a. „Meinkristnir menn hefðu því auðveldlega
getað túlkað þorrablótin sem afguðadýrkun og launblót, eins og síðar kom
raunar á daginn." Einu staðfestu dæmin, sem hann nefnir um viðbrögð af
því tagi eru þó frá Eiríki frá Brúnum, sem sannarlega var ekki „meinkrist-
inn" maður, hvað sem það orð annars merkir, og ónafngreindum, norð-
lenskum bónda sem mun hafa haft orð á þessari skoðun sinni við Ólaf
Davíðsson, þjóðsagnasafnara. Þess má geta til gamans, að Ólafur telur
bóndann greindan en ekki ofstækisfullan. Öll könnumst við líkast til við
það, að ekki þarf alltaf mikið til að hneykslunargjarnt fólk fjargviðrist út af
ýmsu því, sem það heyrir á skotspónum. Þessi dæmi segja því ekkert um,