Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1994, Page 140

144
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
eigi frá. Las Laur(encius) svo hátt og snjallt, að þeir heyrðu gjörla. Þá svaraði
Sigvatur *landi svo segjandi: „Eigi þarftu, Islendingur, svo hátt að æpa, því
vér heyrum, hvað þú segir." Gengu þeir allir heim í sín herbergi. Frá þeim
degi mátti sira Laur(encius) aldri út ganga, svo að honum væri óhætt fyrir
kórsbræðrum. Á þessu ári gjörðist það til tíðinda á íslandi, að eldur kom upp
úr Heklufelli með svo miklu afli að fjallið rifnaði, svo að sjá mun mega meðan
ísland er byggt.
Frá þessu er ástæða til að líta beint þangað sem kórsbræður taka
Lárentíus til yfirheyrslu átta árum síðar: "
... sátu þeir allir í bekkinn, sem vani var, en hann var settur niður á gólf og
fjötur á fótum, og var hann mjög Iágtalaður, því mjög hafði liðið að honum í
myrkvastofunni, og áður hafrekinn maður, og því var von að hann væri ekki
mjög hátalaður, en þó heilsaði hann upp á þá. Þá þögðu þeir við honum. Þá
töluðu þeir: „Allt æptir hærra þú sira Lafrans þá þú last bannsetningar<bref>
yfir oss."
Til þess að sjá, hve umhugað sögunni er (og sögupersónunni Lárentíusi
hefur verið) um háværi raddarinnar, óp eða hróp, og um það hve það hafi
að sínu leyti fengið á þá sem fyrir urðu, enda var vitanlega ekki gaman-
mál að verða fyrir bannfæringu, útlegðardómi kirkjunnar, er hollt að lesa
þessi orð sögunnar vandlega. í æsingi slíkra umbrota var ekki furða þótt
menn, ekkert síður kirkjunnar menn, gripu til hverra þeirra gagnráða sem
hefðir og hugmyndir bentu þeim. Ekki er heldur ástæða til að rengja, að
Lárentíusi hafi ekki orðið vært í Niðarósi eftir þetta. Eftir bannlesturinn
skiljum við af sögunni, að kórsbræður mundu við fátt hafa skirrzt gegn
Lárentíusi presti. Þá hlýtur níðletrið um hann að hafa orðið til.
Það sem gerlegt er að vanskilja eru aðeins síðari orðin tvö, ANUS
PEÞRI. Eigi leikur á tveim tungum, að anus er rass, og við höfum nú
dregið nokkra drögu utan að efninu, í átt að skilningi á síðasta orðinu í
beinu og eðlilegu merkingarsambandi við rass, án þess að grípa til eigin-
nafnsins Pétur, né til þess sama sem virðingartitils páfa og þaðan af bisk-
upa. Sá skilningur er ekki torfundinn.
í Orðsifjabók Ásgeirs Blöndals Magnússonar blasa við kvk.-orðið peðra
'smáskammtur, lítill heyflekkur, smá-síldartorfa, ...' og sagnorðið peðrn
'deila, dreifa í smáskömmtum, drita úr sér'." Orðsifjafræðingurinn segir
upprunann óljósan, en ætlast þó á <*paðrion og tiltekur fáeinar afleiðslu-
myndii þaðan, með merkingunni 'skella niður, skella á, skrjáfa, skvaldra ...'.
Síðan ræðir hann um þetta meira og segir: „Ef þessi ættfærsla stenst ætti so.
peðra í öndverðu við e-ð sem fellur dreift, og væri eiginl. hljóðgervingur sem
merkti bæði fallhljóð og hreyfingu, sbr. germ. *pap-, *pat- í padda og pati('\)
og patra. So. peðra tæpast to. úr lat. pedere 'freta' (úr máli latínuskólapilta)".