Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1994, Side 173

ÖSKULAGATÍMATALIÐ
177
Reyndar er ekki annað að sjá en að Vilhjálmur hafi verið þeirrar skoðunar í
skólaritgerð sinni að einmitt þetta gos hafi eytt dalnum -bara ekki árið 1104.
Þó að grundvöllur öskulagatímatalsins sé jarðlagafræðin þá tengdi Sig-
urður Þórarinsson eðlilega söguleg öskulög strax við ritaðar heimildir. Þann-
ig taldi hann öskulög í jarðvegssniðum í Þjórsárdal frá I til VII og var lag I
frá Kötlugosinu 1918. Þegar lengra dregur aftur í fortíðina verða heimildir
óljósari, en það að segja að Sigurður hafi notað slíkar heimildir gagnrýnis-
laust er hreinlega ósatt. Sigurður gerði mjög gagnrýna úttekt á öllum þeim
heimildum sem hann notaði eins og kernur greinilega fram í ritum hans
og er sú vinna reyndar öllum fræðimönnum til mikillar fyrirmyndar.
Ritaðar heimildir sannfærðu Sigurð um að Heklugosið 1300 hafi verið
myndarlegt gos. Lýsing á því gosi mun til með hendi Einars Hafliðasonar
sem fæddur er 1307 og því nánast samtímaheimild. Öskuna frá þessu gosi
bar mest til norðurs þannig að í Þjórsárdal er lagið fremur þunnt og
vegna áhrifa frá 1104 öskunni, sem gróður hafði ekki ennþá náð að þekja,
er það oft tilfokið og því slitrótt. Sigurður hafði hins vegar á þeim tírna
ekki næg öskusnið norðan Heklu til geta greint þessi tvö lög í sundur eins
og kemur frarn í doktorsritgerð hans. Um leið og hann fékk færi á að kom-
ast á þær slóðir sem lagið frá 1300 er þykkast norðan Heklu, sem ekki var
auðgert á þeirn tíma, sá hann strax að sú aska lá ofan á ljósu öskunni frá
1104. Hvernig þessi misskilningur kom fyrst upp, og hvernig hann leiðrétt-
ist er greinilega rakið í Heklubók Sigurðar4" sem Vilhjálmur virðist ekki
hafa lesið. Þetta er búið að liggja ljóst fyrir í nærfellt fjörutíu ár en áður
urðu reyndar mjög málehralegar umræður milli Sigurðar og Jóns Steffen-
sens og Ólafs Lárussonar en þeir töldu báðir að byggðin hefði farið í eyði á
seinni hluta tíundu aldar, Jón út frá fjölda grafinna í grafreitnum að Skelja-
stöðum en Ólafur út frá heimildakönnun. Vilhjálmur lætur hins vegar
stöðugt eins og þessi urnræða sé enn óútkljáð. í skólaritgerð hans er nokk-
ur umfjöllun um athuganir Jóns Steffensens, þær eru vegnar og metnar og
léttvægar fundnar.
Setningar eins og:
In developing the historical tephrochronology of Hckla, the character and the
background ofthe written sources upon which it is based were not studied in detailf
og:
The information from the annals has unfortunately been used as if it were
scientifically measured and verified dataf"
The early lcelandic annals of course were not written exclusively to describe or
date volcanic eruptions ...w
Margt en vafalaust ókannað enn urn uppruna eldri annála en ýmislegt
bendir til að þeir sæki upplýsingar í eldri rit eins og Vilhjálmur nefnir