Tímarit Hins íslenzka bókmentafélags - 01.01.1890, Page 90

90
baðstofu. Göng til þeirra úr skála nefndust for-
skálar1. Innan skamms varð sú húsaskipun algeng-
ust, að göng, er snöru öfugt við önnur bæjarhús,
gengu um þveran bæ, eða þá tvenn göng, og þá
önnur eða hvortveggja við enda bæjarhúsanna.
Hin húsin snöru hlið fram á hlað. Væri tvennar
dyrr, hétu hinar æðri brandadyrr, en hinar óæðri
karldyrr eða verkmannadyrr. Dr. V. G. hefir skýrt
þessi nöfn, er áðr hafa eigi verið skilin til hlítar
eða misskilin. Menn hafa áðr ætlað, að brandar
(dyribrandar), er brandadyrr taka nafn af, hafi
verið skrautlegar dyrastoðir eða þá súlur upp með
þeim, en dr. V. G. hefir sannað, að dyribrandar er
sama og vindskeiðr, í líking við branda á skipum
(skeiðarbranda), en svo hétu efstu borðstokkar
beggja vegna, er gengu upp á slálið (framhald
kjalarins), og mynduðu ásamt því svíra skipsins.
Dyribrandar voru, svo sem skipsbrandar, ýmislega
skreyttir, svo sem með drekahöfðum og dreka-
sporðum, er snörust saman yfir burst hússins, og
þar upp af gekk stöng og ýmis konar skraut þar
á og upp af (snotra, húsasnotra). Fyrir branda
yfir dyrum voru stundum hafðir skipsbrandar, en
stundum setstokkar. Dr. V. G. hefir og sýnt, að
karldyrr merkir eigi dyr, er karlmenn ganga eink-
um um, heldr er samrar merkingar og verkmanna
dyr.
Göng frá bæjardyrum eða gáttum um þveran
bæ hafa að líkindum verið undir sérstöku risi.
Fremsti hluti þeirra næst gáttum kallaðist dyrr,
bœjardyrr, útidyrr, heimadyrr, anddyri, önd, skála-
önd eða forskáli. Göngin þar innar af, er voru
1. fetta er eigi tekið fram af höfundinum.