Réttur - 01.01.1944, Page 15

R É T T U R
19
í landinu til samþykktar eða synjunar, og skal atkvœðagreiðslan
vera leynileg“. Þetla ákvæði á ekki síður við, ef um er að ræða algert
brottfall sambandslaganna en einfalda breytingu þeirra. Hvað sem
gildi sjálfra sambandslaganna líður, fólst það því þegar í stjskr.
1920 og stendur enn óhaggað, að sambandslögin yrðu ekki endan-
lega afnumin nema með beinu þjóðaratkvæði.
Enginn vafi hefur því nokkru sinni leikið á því, að afnám sam-
bandslaganna yrði eigi ráðið nema með beinni atkvæðagreiðslu
sjálfrar þjóðarinnar.
Nokkru meiri vafi lék á um það, hverja aðferð skyldi við hafa
um stofnun lýðveldis á Islandi og setning lýðveldisstjórnarskrár.
Fljótt á litið hefði e. t. v. sýnzt greiðfærast að fara hina venju-
legu stjórnskipulegu leið um breytingar á stjórnarskránni. Það er
að segja, að Alþingi samþykkti fyrst hina nýju skipan, síðan væri
þingið rofið og efnt til nýrra kosninga, málið því næst lagt fyrir
hið nýkosna þing og, ef það næði samþykki óbreytt, skyldi það lagt
til staðfestingar eða synjunar handhafa konungsvalds, þ. e. nú rík-
isstjóra.
Að athuguðu máli þótti þessi leið þó eigi fær. Hún þótti of svifa-
sein á slíkum ólgutímum sem þessum, þegar allra veðra er von og
allt getur verið undir því komið, að eigi hafi of lengi dregizt að
komið yrði fastri skipun á stjórn ríkisins. En öðru fremur þótti
þjóðinni sjálfri eigi gefið nóg úrslitavald í málinu með þessum
hætti. Nú á tímum er það óumdeilt með stjórnfrjálsum þjóðum, að
allt vald komi frá þjóðinni sjálfri. Þegar ákveða átti, hvort hún
skyldi í framlíð búa við konungdæmi eða lýðveldi gat því eigi kom-
ið til mála, að sú skipun, sem þjóðin kysi sjálf, væri látin stranda
á synjunarvaldi neins einstaks manns, hvort sem það væri konung-
ur eða handhafi valds hans, ríkisstjóri. Þess vegna varð að búa
svo um að þjóðin sjálf liefði um þetta hið endanlega ákvörðunar-
vald.
Af þessurn orsökum var því hreyft snennna á árinu 1941, af Jón-
asi Jónssyni alþm., að eðlilegt væri, að saman yrði kvaddur sér-
stakur þjóðfundur til ákvörðunar um lýðveldisstofnun hér á landi.
Með hugmynd þessari var minnt á þann atburð í íslandssögu, sem