Réttur - 01.01.1951, Qupperneq 37

RÉTTUR
37
réttu má kalla öld skynseminnar. Jarðsögulegar breytingar sem
áður tóku milljónir ára, munu nú gerast á fáum tugum ára eða
jafnvel einu ári.
Meðal merkisdaga jarðsögunnar mun 12. september árið 1950
hafa sérstöðu. Þetta var dagurinn þegar sovétstjórnin birti þá
ákvörðun sína að byggja Túrkmen skurðinn mikla frá Amú-Darju
til Krosnovotsk, og að veita vatni á slétturnar í vestur Túrkmeníu,
landssvæðið meðfram neðri Amu-Darju og vesturhluta Kara-Kúm
eyðimerkurinnar. Þessi ákvörðun er hluti af Stalínáætluninni um
að endurbæta loftslagið í landi okkar.
Einu sinni endur fyrir löngu rann Amu-Darja út í Kaspíhafið. Nú
eftir mörg þúsund ár mun henni aftur verða beint vestur á við.
En hún mun ekki renna aftur í gamla farveginum. Sovétþjóðirnar
líkja ekki eftir náttúrunni heldur umskapa hana. í fyrri daga
rann Amu-Darja ásamt Kunja-Darja og öðrum fljótum út í Sarí-
kamisj-lægðina og þaðan féll aftur Uzboj fljótið til Kaspíhafs.
í dag er Sarikamisj dalurinn uppþornaður vatnsbotn þakinn
salti og klofinn af sprungum og farvegum þvers og langs. Vatn
er aðeins að finna í dýpstu gjótunum og raunar er það fremur
leðja en vatn.
Saríkamisj lægðin er dautt vatn og Uzboj áin er dauð á. Bakkar
hennar rísa brattir yfir þurran blágráleitan farveginn. Aðeins
pollar og tjarnir á stöku stað, sem safnast úr nærliggjandi giljum
á vorin. Úr lofti líta þessar tjarnir út eins og ísbreiður með opnu
vatni hér og þar. En auðvitað getur ekki neinn ís verið þarna
í eyðimörkinni, allrasíst um miðsumar. Það sem lítur út eins og
ís er í raun og veru salt.
Hið dauða Saríkamisj haf verður ekki endurlífgað þegar við
byggjum Túrkmenskurðinn. Það mundi taka að minnsta kosti 15
ár að fylla þetta ógurlega gímald, sem er 100 metra djúpt og tekur
meira en 200 milljarða rúmmetra af vatni.
Og á meðan við værum að fylla dalinn mundi sólin gera okkur
þann óleik að eima burt talsverðan hluta af vatninu sem okkur
tækist að safna saman.