Samvinnan - 01.03.1929, Síða 68

62
SAMVINNAN
þeim örðugleikum, sem stafa af ólíkum smekk og kröf-
um þjóðanna. Fyrirtæki einstaklinganna hafa verið tvinn-
uð saman yfr tollmúrana. Óvinátta milli þjóða hefir þar
ekki heldur komið til greina, þó að svo virtist fyrir nokkr-
um árum sem þjóðahatrið myndi draga óafmáanlegar
markalínur innan viðskiptalífsins.
Þegar mörg smá fyrirtæki renna saman í eitt stórt,
með samsteypusniði1) að meira eða minna leyti, hefir það
oftast í för með sér verulegan spamað á framleiðslu-
kostnaði. Það er í sjálfu sér hagnaður. Sá sparnaður
verkalauna, sem jafnaðarlega leiðir af myndun samsteypu,
kemur þó löngum fram í óþarfaeyðslu á einhverju sviði,
einkum, ef samsteypan nær einveldi á þeirri tegund fram-
kvæmda, sem hún hefir með höndum. Afleiðingin verður
þá hækkun framleiðslukostnaðarins, og jafnframt hverfur
viðleitnin til hagfelldra starfshátta og aukins fram-
taks. í takmörkun framleiðslukostnaðar, og ákvörðun
launa, einkum þeirra starfsmanna, sem hæst eru settir,
hættir samsteypan að gæta þeirrar varkárni, sem hún
var knúin til, meðan hún barðist fyrir því að varðveita
framleiðslumátt sinn í frjálsri samkeppni. Gallar fyrra
skipulagsins fara þá smátt og smátt að sýna sig á ný og
eta upp að fullu þann hagnað, sem upprunalega náðist
við sameiningu hinna mörgu smáu fyrirtækja.
Af því, sem nú er greint, hafa samvinnumenn ríka
ástæðu til þess að líta samsteypurnar óhýru auga. Það
er raunar oft sagt, að þær verði fyrir árásum aðallega af
því, að þær hafi mikið fé til umráða og skili háum arði.
Það þarf varla að taka fram í þessu sambandi, að traust-
ur höfuðstóll er í sjálfu sér ekki árásarefni. Hinsvegar er
fullkomlega réttmætt að átelja svokallaða ,,þynningu“2)
höfuðstólsins, sem oft á sér stað í samsteypum og kemur
fram í því, að hlutaframlög þeirra fyrirtækja, sem mynda
samsteypuna, eru bókfærð alltof hátt. Það er heldur ekki
x) Samsteypa er þýðing enska orðsins „tmst". þ ý ð.
2) þýðing enska orðsins „dilution". þ ý ð.