Andvari - 01.10.1963, Page 97

ANDVARI
DANSKAR BÓKMENNTIR 1940—1960
215
skap síðan Johs. V. Jensen sendi frá sér
fyrstu prósaljóðin árið 1906.
Nýi skáldaskólinn byrjaði að myndast
á stríðsárunum, og hann hélt áfram að
vaxa og þróast öfluglega í óró eftirstríðs-
áranna, þegar atóm- og vetnissprengjur
gerðu tilveruna jafnvcl enn valtari en
meðan á sjálfu stríðinu stóð. Hinn ungi
skáldaskóli velur sér ljóðið sem helzta
tjáningarform, þveröfugt við fyrri kyn-
slóð skáldsagna- og leikritahöfunda. Árið
1943 gaf Morten Nielsen út fyrstu bók
sína, „Krigere uden vaaben", og á hæla
hans komu ung skáld cins og Ole Sarvig,
Ole Wivel, Erik Knudsen, Ove Ahild-
gaard, Halfdan Rasmussen og Thorkild
Bjtírnvig og margir aðrir. Og 1948 sam-
einuðust þeir um tímaritið „Heretica",
sem varð langáhrifamesta bókmenntaritið
á áratugnum 1950—60. Til þessa hóps
rná reyndar einnig vel telja hin miklu
prósaskáld tvö, H. C. Branner og Martin
A. Hansen, en megineinkenni hópsins
er afneitun skynsemisstefnunnar, og þó
að margir úr hópnum veldu knstilega
lausn á lífsvandanum, hafa þeir allir siglt
fram hjá kreddum kristindómsins. Þeir
leituðu að nýju lífsviðhorfi, eftir að þeir
höfðu varpað frá sér hinni úreltu vísinda-
legu og pólitísku lausn viðfangsefnanna.
Sameiginlega trúðu þeir á eitthvað and-
legt, álitu að ekki væri hægt að skýra til-
veruna út frá efnisrænum sjónarmiðum,
heldur bæri einnig og jafnvel frernur að
túlka hana á andlegum forsendum. Skylt
viðhorf kona einnig fram hjá ljóðskáld-
inu Paul la Cour, sem raunar er lítið citt
eld ri, í verki hans „Fragmenter af en
Daghog" (1948), og gildi þess fyrir ungu
skáldakynslóðina verður ekki ofmctið.
Enn fremur er einkennandi fvrir þessi
skáld, að þeir líta á manninn sem afmark-
aða einingu án samhengis við umheim-
inn. Einmanaleikinn er „þau kjör, sem
maðurinn á við að húa í dag“, og ein-
ungis með því að játa sannleik þessarar
setningar er hægt að skilja eðli hins illa
og finna síðan leið til að losna af klafa
þess, það er komast aftur í samhand, rata
aftur til nýrrar, frjórrar samstöðu. I Ieiðar-
legt skáld verður því að reyna að ganga
þennan einmanans veg til samstöðu, því
að skáld á ekki einungis að vera orðsins
listamaður, hann á einnig að skilja og
skynja og það í enn ríkara mæli en vís-
indamaðurinn. Eins og málin standa
neyðist því skáldið til þess að lýsa bölvun
og ógn einmanaleikans, og hlutverk hans
verður að leiða lesendur sínn, sem eins
er á komið fyrir, veginn til frelsnndi veru-
leika samstöðunnnr. Lykilorð dnnsks
skáldskapar á þessu tímahili eru því orð
eins og ótti, örvggisleysi, einmanaleiki,
óskapnaður, mcðbróðir, ábyrgð, samstaða.
Eftir þessar inngangsathuqasemdir, sem
ætlað var að sýna í fáum dráttum, hvað
verið hefur einkennandi fyrir skáldskap
síðustu ára, skal ég nú snúa mér að því
að tala um helztu rithöfundana. Einkan-
lega verður fjallað um prósaskáldin, því
að verk þeirra eru aðgengilegri útlend-
ingum heldur cn ljóðin, sem oft eru
myrk, en þar fyrir má þó ekki láta sér
sjást yfir, að þáttur Ijóðlistarinnar í bók-
menntum sjötta tugs aldarinnar var rík-
ari en virzt gæti af þessu yfirliti.
II
Meðal prósaskálda eftirstríðsáranna eru
tvö, sem tekizt hefur að ná til alls almenn-
ings, vegna þess að horf þeirra við við-
fangsefnunum og tillögur til lausnar hafa
vcrið almennt einkennandi fyrir tíma-
bilið: Martin A. Hansen og H. C. Bran-
ner.
Martin A. Ilansen fæddist árið 1909
í Stevns Herred á Austur-Sjálandi þar
sem faðir hans var smábóndi. Heimilið
var mótað af kristilegum anda, og því óx
drengurinn upp í hinu gamla fastmótaða