Andvari - 01.01.1993, Side 81

andvari
EVRÓPUBANDALAGIÐ
79
að það byggi á, stefnu frjálshyggjunnar eða líberalismans, sem skoski hag-
fræðingurinn Adam Smith [1723-1790] lagði grunninn að með riti sínu Auð-
legð þjóðanna, Wealth of Nations, 1776. Bandalagið vinnur á ýmsum svið-
um gegn frjálsri samkeppni og frjálsri verðmyndun innan vébanda sinna
með styrkjakerfi sem jafna á aðstöðumun landa og landsvæða. Má þar
nefna að á meðan frjósamt ræktað land í Danmörku er lagt niður eru háir
styrkir greiddir til bænda í Portúgal og á Ítalíu. Minnir þetta meira á áætl-
unarbúskap sósíalista eða jafnvel hugmyndir kaupauðgisstefnunnar.
Enda þótt EB ráði nú yfir mun meiri hluta framleiðslu og viðskipta
heimsins en íbúafjöldi aðildarlandanna segir til um er bandalagið engu að
síður háð viðskiptum við ríki utan þess og bundið samstarfi og viðskiptum
við ríkjabandalög, sem þegar eru orðin mjög öflug. Má þar nefna NAFTA,
fríverslunarbandalag Bandaríkjanna, Kanada og Mexíkó, og bandalag ríkja
sem áður voru tengd Sovétríkjunum. Örar breytingar í efnahagsþróun, við-
skiptum og dreifingu vinnuafls eiga sér nú stað víðs vegar um heiminn.
Geta þessar breytingar haft víðtæk áhrif á þróun innan EB og er því spáð
að innan fárra ára verði aðildarríki EB aftur háð vinnuafli frá ríkjum utan
bandalagsins, m.a. vegna þess að fólksfjölgun er lítil í löndum bandalagsins.
Kaupauðgisstefnan og frjálshyggjan
Kaupauðgisstefnan, merkantílisminn, kom fram í lok miðalda og var ríkj-
andi í efnahagsmálum vesturlanda fram um 1800. Stefnan efldist í skjóli
erfðaeinveldisins sem tók við af lénsskipulaginu sem ríkt hafði allt frá lok-
um fornaldar. Flestar þjóðir í Evrópu bjuggu við erfðaeinveldi frá því um
1600 fram um miðja 19. öld en á þeim tíma mótaðist þjóðríkið sem stjórnar-
farseining en áður hafði víðast í Evrópu verið héraðastjórn af ýmsu tagi.
Meginmarkmið með kaupauðgisstefnunni var að afla fjár fyrir ríkið eða
konunginn til þess að standa undir rekstri sem áður hafði verið á höndum
lénsaðalsins. Mikil áhersla var lögð á hagstæðan viðskiptajöfnuð en auður
hvers þjóðríkis var talinn ráðast af gull- og silfurforða þess og öðrum
ruálmum úr jörðu. Var námagröftur því efldur svo og utanríkisverslun og
Var talið mikilsvert að flytja sem mest út en kaupa sem minnst inn. Höf-
nðáhersla var lögð á að fullvinna alla vöru heimafyrir og afla hráefna er-
lendis. Hinar auðugu þjóðir vesturlanda lögðu því undir sig ríki víðs vegar
nrn heiminn, einkum í Afríku og Asíu, og stofnuðu þar nýlendur og fluttu
þaðan hráefni af ýmsu tagi. Þá var það ófrávíkjanleg regla að kaupmenn
hvers lands fengu einkarétt eða einokun á verslun og siglingum.
Á tímum kaupauðgisstefnunnar efldist og jókst miðstýring mjög. Lögð