Andvari - 01.01.1993, Síða 119

andvari
ORÐ VEX AF ORÐI
117
og þegar hingað kom, þá rétt tvítugur, mótaður svo, að verða lítið steyptur upp [IV:
83].
Ritstörfin hafa komið í veg fyrir að hann týndi sjálfum sér, ætterni sínu og
menningararfi. Skorturinn á íslenskum bókum varð honum hvatning til að
skrifa. Með ritstörfunum eignaðist hann aftur föðurlandið sem hann taldi
sig hafa misst í kvæðinu Útlegðin frá 1891 (sbr. Said 6).
Stephan er því í hópi þeirra ævisagnaritara sem velkjast ekki í vafa um
þá mynd sem þeir gefa af lífi sínu eða gera sér a.m.k. ekki rellu út af því að
kannski væri hægt að líta öðru vísi á málin (sbr. Howarth 96-98). Hann lýsir
sér sem sjálfhöfnum og sjálfmenntuðum manni, hann hafi ekkert átt nema
sjálfan sig og ætterni sitt. Hann ólst upp í fátækt, skólaganga varð lítil sem
engin, bókakostur lítill, áhrif annarra en foreldra hans á hann muni hann
eiginlega engin. Stephan telur að hann hafi verið orðinn vel læs sjö ára og
þá hafi hann farið að læra að skrifa. Unglinginn hafi hann langað mjög til
að ganga í skóla en gat það ekki sökum fátæktar og síðar hafi hann ekki
haft aðstæður til þess. En í æviágripinu segist hann ekki vita: „nema lær-
dómsleysið með öllum sínum göllum hafi verið lán mitt, svo ég uni vel því,
sem varð [IV: 93].“ Stephan lýsir sér sem miklum lestrarhesti þótt hann
geti ekki komið fyrir sig neinum höfundi sem hann „dýrkaði yfir alla hluti
fram“. Samt segir hann að eftir allt saman sé hann fáfróður. Engu síður
minnist hann oft á greind, þekkingu og minni og af orðalaginu að dæma
telur hann sig augljóslega ekkert skorta í þeim efnum. Hagmælsku segir
Stephan hafa verið í móðurætt sinni og hann hafi ungur farið að yrkja og
skrifa en gerir lítið úr því og kallar hnoð, rugl og stælingar. Pó getur hann
þess að Hannes móðurbróðir sinn hafi ekki viljað yrkja um sig vísu og sagt:
>,það hamla, að hann sæi það fyrir, að einhvern tíma myndi ég geta kveðið
vísu betur en hann [IV: 90].“ Drög til ævisögu bera því með sér að Stephan
er sjálfsöruggur þrátt fyrir alla hógværðina.
I stjórnmálum telur Stephan að hann hafi viljað veita þeim lið sem unnu
að almennu frelsi og verslunarfrelsi og reyndu að smeygja af sér hernaðar-
hlekkjum. Hann gælir við hugmyndir um stéttabaráttu en tekur lýðræði
fram yfir annað stjórnarfyrirkomulag. Það sé „eins konar „alþýðuskóli“
mannanna í að búa saman sem sanngjarnast og hagfelldast [IV: 86]“ og
bera ábyrgðina á eigin verkum en ekki skella skuldinni af sér á „æðri
völd“. Sveitarstjórnarstörfum segist Stephan hafa sinnt nokkuð meðan
ekkert skipulag var á þau komið ef hann gæti orðið til gagns en gerir þó lít-
ið úr starfi sínu á þessum vettvangi enda telur hann sig ekki lagðan til skrif-
stofustarfa og í reikningi ófæran. í kirkjumálum verður hann fljótt viðskila
við Islendingana, vill sjálfur hafa vit fyrir sér og segist síðan hafa verið utan
safnaða. í lokafrásögnunum í æviágripinu hnykkir Stephan enn á þeirri