Andvari - 01.01.1993, Blaðsíða 97

andvari
MANNLÝSINGAR OG MUNNMÆLI
95
Svo lét hún aftur loftslúkuna og fór uppí til sín.
Og síðan fóru allir að sofa.“
IV
Sé sálmakunnátta þeirra kerlinganna borin saman kemur í ljós að Þuríður
er vel heima um hagi í hinni himnesku borg Jerúsalem en Hallbera kann
hins vegar fornan katólska jólasálm, In dúlsi júbíló. Halldór Laxness hefur
getið þess að amma sín hafi kunnað latínuskotna sálma svo að þá hefur
hann líklegast lagt í munn Hallberu. En sálmar Hallberu voru ekki einung-
is fornir heldur sumir þrungnir töfrum og einn var aldrei sunginn nema
gamla konan þættist nauðbeygð til að hafa hann yfir vegna þess „að allir
illir kraftar í jörðu og á væru losnaðir úr viðjum.“ Það varð Sumarhúsum til
bjargar að Hallberu gömlu skyldi endast þrek til að syngja allan þennan
langa sálm. En enn meira hefur sú kerling mátt á sig leggja „sem kunni
Lilju og kvað hana í hverju rökkri“ til að stökkva burtu óhreinum öndum.
En enginn lærði kvæðið og lagðist bærinn svo í eyði eftir að kerlingin var
öll.
Þá var Hallbera jafnvel enn meiri sagnasjór en Þuríður, því að hún kunni
ekki einungis sand af draugasögum heldur gat líka sagt frá móðuharðind-
um, skipströndum, skrímslum og svo foraðinu Gunnvöru sem myrti fólk og
var síðast beinbrotin í sáluhliði við Rauðsmýrarkirkju og limuð að höndum
og fótum.
Ekki var heldur komið að tómum kofunum hjá ömmu Álfgríms í
Brekkukoti í Brekkukotsannál. Hún hafði málshætti á hraðbergi og kunni
við hverju atviki kviðling eða vísubrot, ellegar hún fór með part úr sálmi
eða vikivaka eða öðrum óútskýrðum fornskáldskap.
Halldór lætur gömlu konuna ekki fara með neinar katólskar bænir held-
ur þulu um Pétur postula. Hann „er rjóður sem plantinn plómi“ en sú lík-
ing kemur fyrir í lítillega breyttri mynd í ástakvæði frá því um aldamótin
1500. Svo fer gamla konan með hendingarnar „fagurt syngur svanurinn /
um sumarlanga tíð“ úr Stjúpmóður kvæði þegar Álfgrímur segir henni frá
væntanlegum söng dularfulla söngvarans Garðars Hólms af svölum Alþing-
ishússins. Skáldskapurinn sem hún fer með og höfundurinn kallar forn-
skáldskap er raunar öllu yngri. Samt er hann ekki spánnýr en sagnadansar
°g þulur hafa alllengi verið elst af þeim skáldskap sem menn hafa lagt á
minnið. Ekki hefur verið dansað eftir sagnadönsum frá því snemma á 18.
öld, svo vitað sé með vissu, og nokkrar þulur sem enn gengu í munnmælum
á áttunda áratug þessarar aldar eru til í 17. aldar handritum. Katólsku bæn-
irnar geta að sjálfsögðu ekki verið yngri en frá því fyrir siðaskipti.