Andvari - 01.01.1956, Blaðsíða 77

andvari
Úr hagsögu íslands
73
að ræða efni, sem varðar meginkjarna atvinnulífsins í landi voru
á þessu tímabili, enda verpur þaðan með nokkrum hætti birtu
á sjálla þjóðarsöguna, því meir sem betur er að gáð.
II.
í upphafi landsbyggðarinnar slógu ýmsir landnámsmenn eign
sinni á stór landsvæði, enda af nógu að taka, námu heil héruð
eða sveitir. Má hér nefna Ingólf Amarson, hinn fyrsta land-
námsmann, er nam allt land milli Hvalfjarðar og Olfusár, Skalla-
grím, er nam alla Mýrasýslu, Auði djúpúðgu, er nam öll Dala-
lönd, og Helga magra, er nam allan Eyjafjörð. Aðrir námu
niinni landsvæði og þó allstór, svo að þar var ærið landrými
mörgum bændurn. Þegar líða tók á landnámsöld, urðu fleiri
og fleiri, er létu sér nægja að leita til þeirra, er áður höfðu
numið, og fá leyfi til þess að setjast að í landnámi þeirra. Höfuð-
þýðing hinna stóru landnáma virðist hafa verið sú, að landnáms-
mennirnir sjálfir og afkomendur þeirra eignuðust yfirleitt manna-
forráð í landnáminu, en því var frá upphafi skipt milli frænd-
liðs þeirra, fylgdannanna og skjólstæðinga og þeirra manna ann-
arra, er þeir leyfðu þar að byggja og urðu þeim svo með nokkr-
um hætti skuldbundnir. Óljóst er, hversu afhending þessara
landa hefir fram farið. Stundum mun hér hafa verið um e. k.
kaup að ræða, i orði kveðnu a. m. k., en oft virðist landið liafa
verið látið af hcndi endurgjaldslaust. Um leigulönd virðist
trauðlega hafa verið að ræða, nema ef til vill er leysingjar áttu
í hlut, er á margan hátt voru háðir fyrri húsbændum sínurn,
þótt frjálsir væru að nafni, og máttu varla kallast sjálfstæðir
bændur. Mun svo staðið hafa fram um lok landnámsaldar, að
uær allir bændur áttu sjálfir ábýlisjarðir sínar. En eins og fyrr
var á drepið, voru jarðimar þá miklu færri og stærri en síðar
varð, og ýmsir höfðu þá fleiri bú en eitt, þeir er höfðingjar voru,
landnámsmenn eða synir auðugra landnámsmanna.
Það er eftirtektarvert, að á fslandi var byggðin frá upphafi
dreifð, þvert á móti því, sem tíðkaðist á Norðurlöndum um