Andvari - 01.01.1956, Side 79

andvari
Úr hagsögu íslands
75
glögglega, og er nærtækt d,æmi, þótt ekki megi alls kostar
hliðstætt kalla, að um 1940 var svo talið, að á um 70 árum
hefði fslendingum í Vesturheimi fjölgað svo, að þar voru þá
taldar nær 40 þús. manna af íslenzkum ættum, en á sama tíma
hefði héðan flutzt til Vesturheims um 12 þús. manna. Hér er
að vísu með talið fólk, sem á erlendan föður eða móður, ef
annað foreldrið er íslenzkt. Nú verður enginn samanburður gerð-
ur af þessu eða reyndar nokkru öðru dæmi frá síðari öldum, og
tæplega er rétt að ætla, að mannfjöldi í landinu í lok landnáms-
aldar hafi þrátt fyrir allt komizt neitt að ráði yfir 25 þús. En
með hliðsjón af orðum Ara fróða og þessari áætluðu fólkstölu,
og reyndar jafnt, þótt litlu hærri hafi verið eða nokkru lægri,
fáum við býsna glögga mynd af sjálfri landsbyggðinni um þessar
mundir. Strjál hefir hún verið þessi byggð. Jarðimar yfirleitt stórar
og landrými enn harla mikið. Sú mynd byggðarinnar, er sögumar
gefa okkur, frá næstu hundrað árurn eftir landnámsöld, staðfestir
þetta, sýnir okkur stór heimili og mannmörg víða. Af landshátt-
um leiddi, að hægra var í strjálbýlinu að bjargast með margmenni
en fámennt heimili. Og þjóðfélagshættir kröfðust þess, að þeir
menn, er með völd fóru, og svo aðrir þeir, er mikið vildu láta
að sér kveða, ætti jafnan kost liðstyrks, ef í harðbakka sló, sem
löngum gat að borið. 1 þá daga voru menn heldur ófyrirleitnir
°g engir jafnaðarmenn, margir vanir ófriði og gjarnt að láta
vopnin skera úr deilumálum. Þannig voru víg vakin fyrir litlar
sakir. En er að eftirmálum stóðu ríkilátir höfðingjar, er settu
smmd sína, áhrif og völd öllu ofar, varð af slíku þrálátur ófriður,
sem sögur herma frá, og er sýnt, að oft var minna hirt um sann-
gjörn málalok en hitt, að geta sér frægðarorð og styrkja þannig
tíki sitt. Slíkur aldarháttur leiddi til þess, að bændur, sem nokk-
Urs máttu sín, reyndu eftir föngum að semja sig að háttum
höfðingja. Rausn og veglæti þóttu höfuðkostir. Eimdi hér drjúg-
um eftir af fornum víkingaháttum.
Rétt er að ætla, að kristnitakan hafi valdið miklum breyting-
um á hugsunarhætti almennt, er frá leið, og hafa sumir viljað