Menntamál - 01.09.1964, Side 14

8
MENNTAMÁL
nr alsnjóa í byggð á Norðurlandi á einu sumri, frá júní til
septembermánaðar, — þegar drepsóttir geisa og slá niður
hinn nýkveikta blóma landsins barna, — þegar hinir mestu
mannflutningar eru úr landinu, sem sögur fara af, en það
er útflutningurinn til Vesturheims. Árið 1889 er talið, að
um 12 þúsund íslendingar hafi verið búsettir í Vestur-
heimi, flutzt þangað á tímabilinu frá 1873. Jókst þó blóð-
takan enn næsta áratug og fram yfir aldamót. Það þurfti
áræði til þess að leggja i'ir landi til fjarlægrar heimsálfu,
fátækur og umkomulítill, eins og margur barnamaðurinn
var, — en engu minna áræði þurfti til þess að sitja um kyrrt
í þessu strjálbyggða, vegalausa, brúarlausa, fátæka, einangr-
aða og umkomulausa landi, þar sem hrafnar hlökkuðu yfir
hordauðum skjátum úti um kalinn hagann. Menningarbar-
áttunnar, sem háð var á þessum erfiðleikatímum, má jrví
minnast með virðingu og jrakklæti. Það var á Jressum tím-
um, sem Matthías lét iúður sinn gjalla:
„Flýjum ekki, flýjum ekki, flýjum ekki Jretta land,
— Jrað er að batna, böl að sjatna-----.“
Það var hamingja þjóðarinnar, að hún átti nógu mikið
af bjartsýni, trú og kjarki Matthíasar, til Jress að standast
þrautir og verða fær um að hefja sig á nýtt framfarastig.
En nemum staðar við ártalið 1889 og lítum fram og til
baka af þeim sjónarhóli, Jregar Jrað félag var stofnað, sem
við minnumst nú, 75 árum síðar.
II.
Það var hinn 16. febrúar 1889, að tuttugu menntamenn
í Reykjavík komu saman á fund í barnaskólahúsinu við
Pósthússtræti (sem nú er lögreglustöð), til Jress að ræða um
stofnun nýs félags. Félagið átti að hafa sem markmið að
vinna að fræðslumálum og bættu þjóðaruppeldi. Eftir
nokkrar umræður var samjrykkt að kjósa nefnd til Jress að
semja lög fyrir félagið og annast annan undirbúning að
félagsstolnuninni. Kosningu hlutu: Björn M. Ólsen, Jón