Eimreiðin - 01.04.1931, Page 30

134
LISTSKOPUN OG KENDAMORK
eimreiðiN
Tolstoj komst að orði, »að vekja í eigin brjósti tilfinningu,
sem hann hefur áður fundið, og nota síðan hreyfingar, línur,
liti, hljóma, orð og líkingar til að láta aðra finna hið sama?«
Sjáum, hvað hæft er í þessu.
Allar síerkar tilfinningar eða geðshræringar gera meira eða
minna vart við sig i hreyfingum og líkamsbreytingum. Má
skifta þeim í tvent eftir eðli þeirra. Annarsvegar er skipað
öllu því, sem ekki getur talist til svipbrigða, stellinga eða
látbragðs, eins og t. d. vöðvaæsing við mikla gleði, margs-
konar truflun á andardrætti, blóðrás, meltingu o. s. frv. Hins-
vegar er skipað svipbrigðum, stellingum og látbragði, er lýsa
tilfinningum manna. Hér er enn hægt að greina á milli tvens-
konar kendamarka (l’expression des émotions): sjálfráðra og
ósjálfráðra. Hin síðari lýsa hverri geðshræringu með hreyfing-
um, sem altaf eru hinar sömu. Nær viljinn lítið til þeirra og
þá að eins óbeint. Hin fyrri, sjálfráð svipbrigði, fylgja hugsun
og hægum geðshræringum með einskonar táknhreyfingum,
sem viljinn stjórnar og hefur vald á. Allir skilja þessi kenni-
mörk tilfinninga vorra. Þau eru tákn, sem gefa til kynna sér-
stakt sálarástand, og menn skilja þessi tákn, af því að þeir geta í
samúð sinni ímyndað sér tilfinningar annara. Sá, sem sér
annan mann í geðshræringu, segir við sjálfan sig: Ef ég væri
maðurinn, sem lætur þannig, þá væri mér svona og svona
innanbrjósts. Hér er því að ræða um einskonar mál, sem ber
tilfinningar manna á milli.
Þegar einhver er í geðshræringu, ræður hann að meira
eða minna leyti með vilja sínum, á hvern hátt hún komi í
ljós. Hann eykur og fullkomnar hið eðlilega mál tilfinning-
anna. Er listin ekki sprottin úr þeirri hneigð? Svarar hún
ekki til þeirrar óumflýjanlegu þarfar mannsins að verða að
láta í ljós tilfinningar sínar og gera öðrum þær skiljanlegar,
og það í öllum þeirra blæbrigðum og með sívaxandi nákvæmni?
Merkilegt er að athuga, að hinar upprunalegustu tegundir
lista standa í nánusiu sambandi við kendamörk manna. Það
eru listir, sem felast í hreyfing og hrynjandi: danz, söngur,
svipbrigði. Það er t. d. erfitt að greina á milli fagnaðarláta
og danzins. Sá, sem horft hefur á börn æpa og hoppa upp af
fögnuði, þegar þeim er gefið eitthvað fallegt, hefur ef til viil