Uppeldi og menntun - 01.01.1992, Qupperneq 94

Guðmundur B. Krístmundsson
ferla, svo sem málþroska, hins vegar. Þær hafa m.a. bent á bresti í þessum ferlum sem
geti verið ástæða fyrir lestrarörðugleikum. Oft gefa niðurstöður einungis vísbendingar
en veita ekki þá þekkingu sem þarf til að bæta úr fyrir nemendum.
Fræðimenn gera sér nú betur en áður grein fyrir þessum annmarka og benda á að
greina verði orsakir örðugleikanna og samspil ólíkra þátta í stað þess að líta ef til vill
einvörðungu á samband lestrar við einn þátt.8 Menn spyrja sig til dæmis hvort
raunverulegra orsaka sé að leita í hinurn vitrænu ferlum eða hvort brotalamir í
lestrarnámi geti haft áhrif á ýmsa vitræna þætti, svo sem mál. Þá má velta því fyrir sér
hvort hér geti verið um víxlverkan að ræða. Einnig gæti verið um röð áhrifavalda að
ræða, svo sem að síðbúinn málþroski hafi áhrif á lestrarnám sem aftur hefur áhrif á
einhver önnur vitræn ferli hjá nemandanum.9
Þetta vekur óneitanlega til umhugsunar um almenna lestrarkennslu í víðasta
skilningi þess hugtaks og hlut hennar í að bæta úr lestrarörðugleikum. Þá má einnig
velta því fyrir sér hvort þetta gagnkvæma samspil vitrænna ferla og lestrarnáms bendi
til þess að aðstæður einstakra barna og jafnvel kennsla í skólum geti verið með þeim
hætti að hún seinki lestrarnámi og geti ef til vill valdið langvarandi lestraröðrugleikum
og ýtt undir Matteusarhneigð.
Svar við þessum spurningum hlýtur að liggja í flóknum samanburði á ýmsum
forsendum lestrarnáms annars vegar og kennslu hins vegar. Hér er ekki færi á að fara
nákvæmlega ofan í þau mál en einungis getið örfárra atriða sem virðast leika allstórt
hlutverk í því að gera hina ríku ríkari og hina fátæku fátækari - í lestri.
Hljóðvitund
Ýmsar aðferðir við lestrarkennslu byrjenda leggja mikla áherslu á hjóð málsins og Ijóst
er að það sem kalla mætti hjóðvitund (phonological awareness) nemenda hefur mikið
að segja fyrir lestrarnám þeirra í upphafi skólagöngu. Fræðimenn telja sig geta bent á
það með vissu að sterk fylgni sé á milli lestrargetu og árangurs á greindarprófum hjá
fullorðnum en fylgnin sé minni milli þessara þátta á miðstigi skóla og minnst hjá
yngstu nemendum. Þetta virðist benda til þess að hjóðvitund sé með einhverjum hætti
aðskilin frá öðru vitrænu ferli við upphaf skólagöngunnar og skortur á henni geti leitt
til sérstakra lestrarörðugleika.10
L. Bradley og P. E. Bryant reyndu að gera sér grein fyrir hlut hljóðvitundar í
lestrarnámi. Þeir þjálfuðu börn á aldrinum 5-6 ára í að greina hljóð. Þau höfðu öll
sýnt slakan árangur á prófi þar sem könnuð var hljóðvitund þeirra. A sama tíma fékk
sambærilegur hópur þjálfun í flokkun hugtaka. Þegar þessi börn voru átta ára var lestur
þeirra metinn og í ljós kom að sá hópur sem hafði fengið þjálfun í að greina hljóð var
um fjórum mánuðum á undan hinum hópnum í lestrargetu.11 Þó svo munur á þessum
hópum sé ekki mikill er rétt að benda á að jafnvel afar lítið forskot í getu hjá svo
^ Sama rit.
^ Sama rit.
1 0 Sama rit.
' ' Sama rit, bls 45.
92