Uppeldi og menntun - 01.01.1992, Page 102
Guðný Guðbjörnsdóttir
margra mati endurspeglar eftir-nútíminn ákveðna kreppu í vestrænni menningu.10
Samkvæmt þessu sjónarmiði er viðfangsefni fræðanna að greina mismunandi orðræður,
túlka merkingu mismunandi sjónarhorna fyrir ákveðna hópa og taka mið af breytileika
hópa og breytileika einstaklinga.11
Samkvæmt síðastnefnda sjónarmiðinu eru gjarnan sett spurningarmerki við ýmis
grunnhugtök, þau eru „afbyggð“ eða sundurgreind (deconstructed). í kvennafræðilegum
rannsóknum eru grunnhugtökin kynferði (gender, félagslegt kyn), kona, kvenleiki
(femininity), karlmannleiki og karlveldi (patriarchy), svo að nokkur séu nefnd.
Rannsóknir í þessum anda beinast m.a að því að uppgötva „kynferði" og afleiðingar
þess, skoða kvenlæga og karllæga þætti menningarinnar og skólastarfsins. Afram er
lögð áhersla á að það skipti máli frá hvaða sjónarhorni rannsóknarspurningarnar eru
mótaðar og hvaða forsendur rannsakandinn gefur sér. Ekki er gengið út frá því að hann
sé „hlut!aus“ aðili utan við rannsóknarefnið.
Samkvæmt Elax12 hefur ein mikilvæg þróun kvennafræðilegra kenninga verið sú að
hugtakið kynferði (gender) og samskipti kynjanna hafa orðið rannsóknarefni. Þó að
líffræðilegt kyn (sex) skipti auðvitað máli, þó ekki væri nema vegna mismunandi
líkamsburða, er hugtaklið kynferði eða félagslegt kyn mun vrðtækara. Kynferði er af
sumum skoðað sem áhrifaafl á samskipti eða tengsl (relations) fólks en aðrir skoða
hvaða máli kynferði skiptir fyrir stöðu fólks, t.d. varðandi störf og laun, fyrir
sjálfsmynd þess eða táknrænt, þ.e. hvernig hið kvenlega og hið karlmannlega endur-
speglast í tungumáli, listum og stjórnmálum. Allir þessir þættir eru taldir breytilegir
eftir menningu, stétt, kynþáttum og sögulegum tíma.13
Þó að margir kvennafræðingar skoði konur gjarnan sem sjálfstæðar og
margbreytilegar verur, m.a. með því að gagnrýna hefðbundna skiptingu í „opinbert" líf
og „einkalíf* 1, má segja að í heimspeki menntunar hafi kvennafræðilega orðræðan þá
sérstöðu að reynsla kvenna og barna er skoðuð saman. Með því að skoða hvernig konur
og börn hafa verið spyrt saman, bæði líffræðilega og hugmyndafræðilega, hefur skapast
mikilvæg þekking á því hvernig þessum tenglsum er háttað. í framhaldi af þessu má
spyrja: Hverju þarf að breyta ef stefnt er að þjóðfélagi þar sem jafnrétti kynjanna ríkir,
þar sem samtímis er reynt að styrkja (empower) konur og gera reynslu þeirra sýnilegri,
og að tryggja velferð barna? Hvernig skiplir uppeldi og menntun þarna ináli? Hvaða
áhrif hefur það t.d. að börn eru að mestu alin upp af mæðrum fyrstu tvö æviárin og að
mun fleiri konur en karlar eru fóstrur og kennarar?14 Hvernig er börnum og unglingum
stýrt af fullorðnum, bæði á heimilum og ekki síður í skólanum, með bæði opinberum
og duldum námskrám?
Með þetta að leiðarljósi og erlendar rannsóknir á sviðinu hef ég beint athygli minni
að eftirfarandi þáttum í íslenska menntakerfmu:
10 Sjá Nicholson 1989:198.
1 Sjá t.d. Flax 1987; Hawkesworth 1989 og sjónarmið Lyotard, Derrida og Rortys, t.d.
í Nicholson 1989.
12 Flax 1987:627.
1 3 Sjá Harding 1986:18.
Sjá t.d. Chodorow 1978 og Skelton 1991.
100