Uppeldi og menntun - 01.01.1992, Blaðsíða 156

Ingólfur A. Jóhannesson
hér að ofan um að kennsla sé æviniega siðferðilegt vandamál, ætlað að undirstrika það
að ekki eru til nein ábyggileg vísindi um það hvers konar lýðræði eða siðferði sé best
og því beri að leita annarra leiða en vísindalegra og sálfræðilegra til að dæma um hvers
konar skólastarf sé affarasælast.
Hvort hægt er í raun að losna algerlega undan áhrifum vísindatrúarinnar án þess að
fara út fyrir ramma umbótastefnunnar, t.d. inn á braut byltingarstefnu, skal ósagt látið.
Samtvinnun vísinda og lýðræðis í uppeldisfræði á sem fyrr segir langa sögu, bæði
austan hafs og vestan. Engan ætti því að undra þótt slík samtvinnun geti orðið lífseig
úti í miðju Atlantshafi, hjá þjóð sem stundum stærir sig af því að geta tekið í fóstur
það besta úr hugmyndaheimi nágranna sinna. Ég tel þó að það sé mikilvægt að
umbótafólk af öllum toga ræði hreinskilnislega um tilhögun þess skólastarfs sem
stuðla á að lýðræði og athugi vel hvaðan hugmyndir um úrbætur koma áður en þær eru
teknar í fóstur.
Um átök umbóta- og hefdarstefnu
í umræðu sl. tveggja áratuga hefur farið mest fyrir hinum sögulega ás með umbóta-
skautinu og hefðarskautinu. Skal hér einungis stiklað á stóru um átök umbóta- og
hefðarstefnu enda hafa þeim átökum víða verið gerð skil.36
Hefðarstefnan er ekki samstætt hugmyndakerfi fremur en umbótastefnan, heldur er
hún orðin til á sögulegan hátt við aðstæður sem verður að greina í pólitísku samhengi
þeirra.37 Rótgrónar hugmyndir um greind einstaklinga og eðli þekkingar fylla upp í
stóran bás á hefðarstefnuskautinu. í þessum hugmyndum felst m.a. að greind erfist
fremur en að hún verði lil í samskiptum við fjölbreytt umhverfi. Sú skoðun hefur þær
afleiðingar fyrir skólastarf að áhangendum hennar er lítið kappsmál að sjá fjölbreytt
námsefni eða líflegar kennsluaðferðir í skólum; „greindir" nemendur tileinka sér
„Þekkinguna" og ryðja henni út úr sér á prófum hvort eð er. Þekking, sem hefðarsinnar
álíta mikilvæga vegna þess að þeir telja hana stuðla að verndun þjóðernis, getur aftur á
móti sýnst úrelt í augum umbótasinna sem telja að þekkingargrunnur Islands sögu
Jónasar Jónssonar38 og fleiri gamalla námsbóka sé ekki sá sem best muni nýtast á 21.
öldinni.
Hvers vegna varð þá þekkingargrunnur Jónasar svona lífseigur? Gunnar Karlsson bar
saman Islandssögubækur Jónasar og Þórleifs Bjarnasonar39 og komst að þeirri
niðurstöðu að efnisval og efnisröð væru „svo lík í bókunum að það mætti gefa þær út
í einni bók og prenta texta Jónasar öðru megin í opnu en texta Þórleifs hinum megin,
án þess að raska efnisröð verulega.“4() Hins vegar skar Þórleifur Danaandúðina í burtu
svo að hans texti er töluvert styttri. Eftir stendur að þekkingaratriðin voru valin með
hliðsjón af því hvernig þau nýttust í sjálfstæðisbaráttunni. Forvitnilegt væri svo að
36 Sjá t.d. Þorstein Gunnarsson og Ingólf Á. Jóhannesson 1990.
37 IÁJ 1991, kaflar 3.1 og 5.2; sbr. einnig inngang þessarar greinar.
3^ Jónas Jónsson 1966.
39 Þórleifur Bjarnason 1970-1971.
4® Gunnar Karlsson 1982:198.
154