Uppeldi og menntun - 01.01.1992, Síða 185

Jón Torfi Jónasson
Galli samræmda framhaldsskólans er ef til vill sá að það á samtímis að ná mörgum
ólíkum markmiðum, öllum með einu tilteknu kerfi. Þetta hefur þá kosti sem að var
stefnt en einnig töluverða galla og vissar fórnir eru færðar; fyrst og fremst tvær. Sú
fyrri er stefnufestan. Með því að stefna að mörgum markmiðum samtímis er hætt við
að ekki sé ljóst hvert stefnt sé. Skólastigið er að vissu marki skilið eftir í reiðileysi eða
eins konar tilvistarvanda. Sú síðari er sveigjanleiki. Með því að halda öllum leiðum
opnum skapast sá vandi að skipulag námsins er í raun njörvað niður þegar nánar er að
gáð. Sameiginlegu þættirnir, almennu þættirnir, sem að mestu eru hefðbundnir
bóknámsþættir, hljóta að koma fyrst og þar af leiðir að lítill sveigjanleiki er í skipulagi
námsins.
Þetta eru afdrifaríkar fórnir. Það er erfitt að reka stofnun vel ef enginn veit hvaða
hlutverki hún gegnir. Jafnvel má segja að ekki sé einu sinni hægt að reka hana illa.
Auðvitað má að einhverju marki leiða hjá sér lög og reglur ef almennt samkomulag um
hlutverk stofnunar ríkir milli starfsfólks hennar og þeirra sem við hana skipta. Ef
nemendur og kennarar framhaldsskóla telja það vera sameiginlegt markmið sitt að
nemendur útskrifist með stúdentspróf þá skiptir kannski litlu þótt lagabókstafur kveði á
um önnur markmið. En í fjölbrautakerfi er þetta ekki svo einfalt mál. Eins og lögin um
framhaldsskóla hljóða og skólastigið hefur þróast þá er það ekki lengur útúrsnúningur
að spyrja hvort hver skóli eða hver braut eigi að sinna öllum meginmarkmiðum
laganna samtímis. Útfærslan í reglugerðinni bendir einmitt til þess að fyrir hvern
nemanda gildi öll markmiðin jafnt og það sé ekki á valdi skóla að velja að geðþótta
nokkur þeirra eða jafnvel eitthvað eitt. Jafnvel er ekki Ijóst að einstakar brautir geti gert
það ef lögin eru túlkuð í Ijósi greinargerðar og reglugerðar.
Svo virðist sem samkomulagi verði að ná um hvert eða hver hlutverk framhalds-
skólanna eigi að vera. Ef samstaða verður um eitt hlutverk þá er varla nokkur vafi á
livert það verður. Það finnst með því að beita útilokun: Það getur hvorki orðið starfs-
menntun né undirbúningur undir háskólanám. I ljós kemur að framhaldsskólinn fær þá
smám saman sama hlutverk og grunnskólinn hefur: Að þroska einstaklinginn og búa
hann undir líf og starf í lýðræðisþjóðfélagi. Þetta er almennt markmið af því tagi sem
barnastigið hafði nánast frá upphafi41 og svipað því markmiði sem grunnskólinn fékk
með lögunum frá 1974, til þess að leysa gagnfræðastigið úr þeirn formlegu ógöngum
sem það var þá í. Framhaldsskólinn verður því hreint milliskólastig.
Varla þarf að bíða langt fram yfir næstu aldamót þar til framhaldsskólinn verður í
reynd búinn að fá þetta almenna viðfangsefni án nokkurra fyrirvara. Þá verður
væntanlega einnig að finna lög um háskólastigið þar sem því eru sett markmið mjög
áþekk þeim sem framhaídsskólinn hefur nú. Samkvæmt því sem hér er sagt gengur
hafði verið flutt um set, m.a. kennaranám og hjúkrunarnám. En nýjum greinum var bætt
við fjölbrautaskólana.
í fyrstu grein reglugerðar um barnaskólann í Reykjavík frá 27. október 1862 segir:
„Það er ætlunarverk skólans að gjöra úr börnunum ráðvanda og siðferðisgóða menn og
veita þeim þá þekking og kunnáttu að þau geti orðið nýtir borgarar í þjóðfélaginu."
(Tídindi um stjórnarmálefni íslands 1864:614.)
183