Uppeldi og menntun - 01.01.1992, Page 189

Jón Torfi Jónasson
einum.51 Rökin fyrir verknámsbraut í gagnfræðaskólum voru af þessu tagi.52 Að vísu
átti námið að koma sér vel við ýmis störf og erfitt var að greina á milli námsgreina
sem áttu að hafa almennt gildi (til dæmis að stuðla að vandvirkni og skipulegum
vinnubrögðum) og þeirra sem áttu að efla sérhæfða starfshæfni, til dæmis í trésmíði
eða fatasaumi. Bóklegar greinar gátu auðvitað einnig haft margvíslegan tilgang, bæði
almennan og sérhæfðan. En að því marki sem litið er á verkgreinarnar sem almenna
menntun þá eiga þær undir högg að sækja því almennt menntunargildi þeirra er ekki
viðurkennt.53 Þegar litið er á verknámið sem starfsnám á það einnig við ramman reip
að draga.
Starfsnám verður alltaf erfitt að réttlæta og mun helst halda velli þar sem sterkir
hagsmunahópar standa á bak við það. Starfsnám er eðli málsins samkvæmt nokkuð
sérhæft og þar af leiðandi einangrandi (það er erfitt að flytja sig frá einu fagi til annars).
Það er í vissum skilningi nokkuð áhættusamt að velja það vegna þess að erfitt er að
spá um vinnumarkað langt fram í tímann. Þetta eru rök fyrir því að hika við val á
starfsnámi nema það tryggi jafnframt almennt góða stöðu á vinnumarkaði, til dæmis ef
starfsnámið er á háskólastigi eða ef starfsréttindi eru vernduð með lögum.
Vandi starfsnáms er ekki aðeins sá að það höfði ekki nægilega til nemenda heldur er
þar oftast við ýmsan kerfisvanda að etja. I flestum tilvikum er eftirsóknarvert að vera í
nánum tengslum við starfsvettvang. A því eru ótal annmarkar sem tengjast aðstöðu á
vinnustað og stundum miklum kostnaði við leiðsögn auk þess sem erfitt er að koma
við góðu skipulagi og eftirliti. Starfsnám í skóla á einnig í erfiðleikum. Verkleg
aðstaða þar er yfirleitt svo dýr að erfitt er að halda henni í viðunandi horfi og hætt við
að hún verði fyrir barðinu á sparnaði. Verklegur þáttur starfsnáms í skóla verður því
smátt og smátt veikburða viðhengi bóknámsþáttar, hvort sem hann kann að vera
almennur eða sérhæfður.
Starfsmenntun, einkum á framhaldsskólastigi, á því erfitt uppdráttar og fleira kemur
til en hér hefur þegar verið nefnt. Ymis rök eru fyrir gildi breiðrar almennrar menntunar.
Laun langskólafólks eru að öðru jöfnu betri en laun annarra hópa. Starfsaðstæður þess
eru oft belri. Af ýmsum ástæðum færist starfsmenntun í auknum mæli á háskólastig
og það ýtir fólki inn á almennu brautirnar í framhaldsskólunum.
Af því sem hér er sagt má draga þá ályktun að starfsmenntunarhlutverki framhalds-
skólanna fari senn að ljúka ef svo fer fram sem horfir. Starfsnám á háskólastigi mun
einnig lenda í nokkrum þrengingum, einkum vegna þess að starfsþjálfun verður
vanrækt. Ef ekki næst virk samstaða þeirra sem standa að skólakerfinu og þeirra sem
eru úti í atvinnulífinu um uppbyggingu heilsteypts starfsnáms- og bóknáms þá lendir
5 ' Þetta voru viðhorf þeirra Jóns Þórarinssonar (1891), Lúðvígs Guðmundssonar (1942)
og Matthíasar Jónassonar (1949) þótt sá síðastnefndi hafi einnig litið á það sem
mikilvægan þátt starfsmenntunar. Sjá umfjöllun Önnu Kristínar Halldórsdóttur (1991)
þar sem hún dregur saman bæði erlendar og íslenskar hugmyndir um gildi verk-
menntunar.
52 Greinargerð með frumvarpi til laga um skólakerfi og fræðsluskyldu 1945:113-114. Sjá
einnig Greinargerð með frumvarpi til laga um gagnfræðanám 1945:175.
5 5 Hugmyndin var samt sú að nemendur úr verknámsdeildum gagnfræðaskólanna hefðu
forgang við inntöku í iðnnám og annað skylt starfsnám. Sjá Greinargerð með
frumvarpi til laga um gagnfræðanám 1945:175.
187