Uppeldi og menntun - 01.01.1992, Page 300

Sigurjón
samfélagsgerð, menningu og efnahagslífi á þessu skeiði íslandssögunnar. Mér virðist
umræða um bætta félagsstöðu kennarastéttarinnar, nýjar skyldur og ábyrgð, fá aukinn
hljómgrunn hér í Iandi um þessar mundir. Þetta birtist m.a. í nýlegri löggjöf um
lögverndun starfsheitis, ákvæðum um áfanga- og fagstjórn, tilburðum til lengri starfs-
menntunar og fjölbreyttari framhaldsmenntunar kennara og auknum fjárstuðningi við
fagmannlega unnin þróunarstörf þeirra. Samtímis er fagmennska stéttarinnar formfest
og skilgreind á grundvelli tæknilegrar kennslufræði, (nýrrar) menningarvitundar,
formlegs sjálfstæðis og ábyrgðar f starfi.* * 3
Fagstéttir og félagslegt taumhald
Hugmyndir um fagstéttir eru samofnar mótun nútíma4 stjórnarfars og nýsköpun
félagslegs taumhalds.5 Fagstéttir ráða yfir skipulegri þekkingu sem talin er mikilvæg í
samfélagi nútímans. Oft er t.d. vitnað til rannsóknar Sarfatti-Larsons (1977) á eðli nút-
íma fagstétta. Þar er uppruni fagstétta skýrður út frá grundvallarbreytingum sem urðu á
efnahagsmálum, framleiðslu og fyrirtækjum snemma á síðustu öld og snertu nýskipan
ríkisvalds og félagslegrar stjórnunar.
í upphafi 19. aldar vatt fagþekking í auknum mæli saman vísindalegt raunsæi og
siðferðilega ábyrgð er nútíma ríkið tók að sér umsjón félagslegra og efnahagslegra
framfara. [...] Þekkingarfræðilega séð voru tengsl valda og þekkingar hulin og störf
fagstétta skilin frá félagslegum hagsmunum með orðskrúði um sjálfstæði þeirra og
ábyrgð.6
Umræða um fagstéttir og fagmennsku hefur fundið sér fjölmarga farvegi. Popkewitz
(1991) rekur t.d. tvær hefðir sem eiga sér athvarf, annars vegar á meginlandi Evrópu en
hins vegar á enska málsvæðinu í Bretlandi og N-Ameríku. Þessar tvær hefðir urðu til
við ólík skilyrði nútíma ríkismyndunar.7 í Bandaríkjunum og Bretlandi var miðstýrt
ríkisvald veikara en á meginlandi Evrópu. Við þær aðstæður þróuðust sjálfstæðar fag-
stéttir til að greiða úr vandamálum félagslegrar stjórnunar í deiglu nýrra þjóðfélags-
hátta. Hugtökin „profession“ og „professionalismi“ eru hluti þessarar engilsaxnesku
hefðar. Á meginlandi Evrópu átti sambærileg félagsleg og efnahagsleg þróun sér hins
vegar stað undir miðstýrðu ríkisvaldi sem ríkti f krafti formlegs skrifræðis og
sérhæfðra ríkisstarfsmanna. í evrópskri hefð eru hugmyndir um fagmennsku og
^ Sjá t.d. Skólastefnu 1987; Til nýrrar aldar 1990; KHÍ 1991 og Þróunarsjóð grunn-
skóla 1991.
^ Ég tel „nútímann" vera félagssögulegt skeið. Hann hefst um miðja 18. öld og birtist
þá m.a. í hræringum iðnbyltingar og frönsku stjórnarbyltingarinnar. Margir telja
„nútímann“ hafa liðið undir lok á seinni hluta 20. aldar og tengja það m.a. við
sjálfstæði ríkja Þriðja heimsins og 1968 eða hrun bandarískrar heimsvaldastefnu og
sovét-kommúnismans. Sjá t.d. Lyotard 1984; Keohane 1984 og Giddens 1990.
5 Meyer 1987, I. hluti; sjá einnig Bourdieu 1991 og Wallerstein 1991.
^ Popkewitz 1991:225.
7 Popkewitz 1991, 2. kafli; sjá einnig Thorstendahl og Burrage (ritstj.) 1990 og
Burrage og Thorstendahl (ritstj.) 1990.
298