Uppeldi og menntun - 01.01.1992, Síða 309

Sigurjón Mýrdal
besta leiðin til að standa vörð um þjóðerni okkar og tungu í heimi þar sem sífellt
fleira er steypt í sama mót.49
Menntaviðmið Evrópubandalagsins
Á níunda áratugnum lagði Evrópubandalagið aukna áherslu á félagslega þróun,
rannsóknir og menntun og hleypt var af stokkunum fjölda verkefna á sviði
menntamála.50 Áform þessi miða flest að því að samræma fræðslukerfi aðildarríkjanna
og auka tengsl skóla og atvinnulífs. Mikilvægur þáttur áætlana um sameinaða Evrópu
er „hugmyndafræðileg fjárfesting“ í ungu fólki því að árangur samrunans er ekki síst
talinn velta á trausti og þátttöku uppvaxandi kynslóðar. Þar er lögð áhersla á hina
„evrópsku vídd“ menntunar og það hlutverk skólans að skapa samhygð meðal ólíkra
þjóða og þjóðabrota. Evrópubandalagið hyggst m.a. nota skólakerfin til að greiða úr
tungumálavanda á þessu fjölskrúðuga menningarsvæði. Hæstum fjárhæðum í
menntamálum er þó varið til að efla verkmenntun og tæknikunnáttu þess vestur-
evrópska vinnuafls sem ætlað er að endurnýja framleiðslukerfin, standast alþjóðlega
samkeppni á 21. öldinni og skapa nýja velsæld í aðildarríkjunum.51
Seint á 8. áratugnum tók þessi menntaumræða EB að gera vart við sig hérlendis.
Um sama leyti dvínuðu mjög áhrif „OECD-viðmiðsins“, sem áður var lýst, og ýmis
atriði umbótastarfsins voru tekin til endurskoðunar. Það var um þetta leyti (1983) sem
áköf umræða átti sér stað, m.a. í fjölmiðlum og á Alþingi, um eðli og árangur
Skólarannsóknadeildar - „söguskammdegið" svonefnda. Þar var spjótum einkum beint
að námsefni og kennslufræði samfélagsfræðinnar en einnig að öðrum greinum og
kennslufræðilegum forsendum og hugmyndavef breytingastarfsins í heild.52 í þessum
sviptingum var nafni Skólarannsóknadeildar breytt, fyrst í Skólaþróunardeild og síðan
Grunnskóladeild og verkefni hennar stokkuð verulega upp. Sérstakar hugmyndir um
valddreifingu, sem ég kalla „miðstýrða dreifstýringu", skutu upp kollinum í ríkis-
kerfinu. Skref voru stigin til að dreifa valdi til einstakra stofnana um leið og skipulag
kerfisins var styrkt, þ.e. staðlað. Ráðuneyti menntamála var endurskipulagt um miðjan
9. áratuginn og imprað á fjárhagslegri ábyrgð stofnana og faglegri ábyrgð starfsmanna,
þ.á.m. kennara. Þetta birtist m.a. í átaki um gerð skólanámskráa þar sem kennarar voru
hvattir til að taka saman eins konar stefnuskrár fyrir einstaka skóla. Slíkar hugmyndir
ríma ágætlega við umræðuna innan EB og ég kalla þær „EB-viðmiðið“.53
Þekkingarfræðileg og stofnanaleg togstreita einkenndi íslenska umræðu um
menntamál á 9. áratugnum. Fjöldi nefndarálita og lagafrumvarpa var lagður fram um
öll stig skólakerfisins og ýmsum lögum breytt. Menntamálaráðuneytið hlutaðist til
49 OECD 1987:50.
Neuve 1991; sjá einnig Evrópunefnd Alþingis 1988-90 og Þóru Magnúsdóttur o.fl.
1991.
5 1 EEC 1988.
52 Þorsteinn Gunnarsson 1990; sjá einnig Wolfgang Edelstein 1988:239-251 og Arnór
Hannibalsson 1986.
55 Sigurjón Mýrdal 1989; Ólafur Proppé o.fl. 1992.
307