Búnaðarrit - 01.06.1927, Síða 120
334
BÚNAÐARRIT
skóla, til fræðslu í aukagetu-atvinnu smábýlamanna
o. s. frv. Jafnframt þessu nýtur smábýlabúskapurinn —
í samlögum við stórbúskapinn — góðs af fjárveitingum
ríkissjóðs til hinna ýmsu greina landbúnaðarins.
Nokkru síðar var haldið út á þá braut, sem nú er æ
meira farin, og leiðir af sívaxandi fjölgun smábýlanna.
Fyrstu lögin, er stefndu að þvi, voru lög 24. mars 1899,
um land handa verkamönnum í sveitum. Tilgangur þeirra
er tvennskonar: „að bæta hag vinnumanna til sveita,
með því að gera þeim auðveldan aðgang að landi, og að
ráða bót á hinum sívaxandi skorti á vinnukrafti á stór-
búunum". Þau býli, sem stofnuð voru samkvæmt þessum
lögum, voru sem sje eigi stærri en það, að eigendurnir
voru knúðir til að leggja stund á vinnu fyrir aðra, sam-
tímis því, að þeir unnu að ræktun á sínum eigin lend-
um. Lögin hafa nokUrum sinnum verið endurnýjuð og
aukin, og fyrirsögninni er breytt í: „Lög um stofnun
smábýla". Breytta fyrirsögnin sýnir, hverju ríkið reynir
nú að koma til leiðar, en það er „stofnun sjálfstæðra
smábýla", þar sem eigendurnir eru ekki tilneyddir að
leita sjer atvinnu hjá öðrum. Við ýmsar endurbætur
laganna jók fjárveitingarvaldið árlega styrkinn til lána
og gerði lendurnar sífelt stærri, svo sem sjá má af því,
sem á eftir komur.
Með lögunum frá 1899 var 10 miljóna króna upphæð,
skift á 5 ár, veitt verkamönnum í sveitum, til þess að
stofna smábýli. Lánsgildi hvers býlis (c: verð húsa,
lands, áhafnar og búslóðar m. fl.) mátti venjulega eigi
fara fram úr 4000 krónum. Lántakandi skyldi sjálfur
hafa umráð yflr uppbæð, sem samsvaraði Vío af láns-
upphæðinni. Þá var ríkislánið 9/io af upphæðinni, og af
því láni bar árlega að greiða 3#/o í vöxtu, og átti af-
borgunin að vera með mjög vægum kjörum. Á meðan
inneign ríkissjóðs var við afborganir eigi komin niður í
helming af upphaflegri lánsupphæð eignarinnar, mátti
eigi leggja á hana neina aðra veðkröfu, og eigi varð