Saga - 1968, Page 46

42
ODD DIDRIKSEN
En það var hins vegar augljóst, — enda þótt það væri
ekki sagt, — að stjórnarskrárfrumvarp, sem ótvírætt
miðaði að þingræðislegu stjórnarkerfi, mundi varla lík-
legt til að hljóta staðfestingu, meðan stefna Estrups var
ráðandi í Danmörku. Það er með þetta í huga, áð vér
verðum að skoða ummæli Páls Briems og Jóns A. Hjalta-
líns um jafnrétti þingdeildanna. Þeir tóku sýnilega gott
og gilt það fyrirkomulag, sem ríkti í Danmörku, þar sem
stjórnin studdist við Landsþingið í trássi við Fólksþingið.
Sambandið milli hinna tveggja þátta ríkisvaldsins, lög-
gjafarvalds og framkvæmdavalds, var mál, sem framtíð-
inni var eftir skilið að leysa,1) og þingræðislegt stjórnarfar
yrði jafnvel að bíða þess að komast í framkvæmd, þar til
breytt hefði verið um stjórnkerfi í „móðurlandinu".2)
Það er líklega þessi skilningur, sem kemur fram í mál-
gagni miðlunarmanna, Þjóðólfi, rétt eftir Alþingi 1889, þar
sem segir í ritstjórnargrein: „Það, sem íslendingar hafa nú
barizt fyrir í nærri 40 ár, það er eigi fyrir skipun Efri
deildar, ekki fyrir frestandi neitunarvaldi, landsdómi eða
1) Sbr. ummæli Páls Briems 13/6 ’90 í bréfi til Valtýs Guðmunds-
sonar um að „fjárveitingarvaldið er [í miðlunarfrumvarpinu] svo full-
komlega tryggt í höndum alþingis” og „í fjárlögunum liggur valdið,
en fyrir valdinu verður bæði efri deild og stjórn að beygja sig, ef menn
nota valdið hyggilega."
2) 1 slíku samhengi geta líka sinnaskipti Jóns A. Hjaltalíns í stjórn-
arskrármálinu á Alþingi 1887 virzt skiljanleg. Á kjörfundi í Eyjafirði
1886 hafði hann gagnrýnt stjórnarskrárfrumvarpið frá 1885 mjög
harðlega fyrir það, að það veitti ekki nægilega tryggingu gegn gjör-
ræði af hálfu stjórnarinnar, og hann hafði viljað fá því breytt þannig,
að Alþingi fengi óskorað vald yfir fjármálum og stjórnin engan rétt
til að grípa til bráðabirgðafjárlaga (sjá O. D„ Saga 1961, bls. 244).
En sem konungkjörinn í stjórnarskrárnefndinni í Efri deild 1887 taldi
hann hins vegar, að hið skilyrðislausa bann við setningu bráðabirgða-
fjárlaga gæti „stöðvað alla lögmæta heimtu og þá einnig greiðslu á
landsfé og þannig ofurselt landstjórnina einveldi alþingis" (Alþt. B,
265 o. áfr.). Það sjónarmið, sem lá til grundvallar miðlunarpólit.íkinni
1889, hefur eftir þessu þróazt næsta ört með honum eftir 1886 og var
grundvöllurinn að afstöðu hans 1887. Sú staðreynd, að hann var orð-
inn konungkjörinn þingmaður, hefur líklega ekki átt óverulegan þátt í
þessari þróun.