Saga - 1968, Blaðsíða 160

156
RITFREGNIR
en sá skýringarmáti hefur i raun verið hin eina viðtekna söguskoðun.
Við efnisvalið er það athugavert, að þar er oft ekki hirt um
sögulegt gildi, því að fljótt er farið yfir ýmis mikilvæg mál, eins
og Valtýskuna og hið erlenda verzlunarvald, en hins vegar greint
fullt eins rækilega, ef ekki rækilegar frá ýmsu, sem skiptir litlu
máli og má teljast til skemmtiefnis, en slíkt efni ber ekki að lasta,
ef hitt er sett i fyrirrúm, sem mikilvægara er. Til dæmis fær Alaska-
för Jóns Ólafssonar langtum meira rúm en þingræðishugmyndir hans.
Um efnisskipun er það að segja, að hún er haganleg og frásögnin
rennur fram eðlilega, en stundum rýfur höfundur hana og tekur að
hugleiða sitthvað utan ramma sögunnar. Á einum stað segir hann:
„Þó hálf öld sé liðin á þessu ári frá andláti Skúla Thoroddsens, hefur
enn engin raunveruleg ævisaga hans verið skrifuð, svo furðulega
seinlátir geta íslendingar verið um sína eigin sögu. En það er ekki
svo gott við þessu að gera, kannski hefur alls ekki mátt skrifa sögu
hans. Þegar goðsögn verður til, vilja menn, að hún lifi áfram í tilfinn-
ingum og hjörtum, — hver kærir sig um að það sé farið að kryfja
hana til mergjar?" (bls. 136). Allir geta tekið undir fyrra hluta
þessarar klausu. En svo tekur höfundur að gefa í skyn, og hvað
hann hefur fyrir sér, veit ég ekki. Ég hef haldið til þessa, að ekkert
svið íslenzkrar sögu væri friðheilagt, að inn á þann akur mætti
hver ganga sem vildi án þess að spyrja kóng eða prest. Það er
öruggt, að íslenzkir söguritarar, einnig Þorsteinn Thorarensen, munu
fjalla um hvert það söguefni, sem á hugann leitar, og ekki setja það
fyrir sig, þótt einhverjir séu því andvígir eða hafi uppi einhverja
viðkvæmni. Okkur vantar ævisögu Skúla, Bjarna frá Vogi, Jónasar frá
Hriflu og Ólafs Thors, en því hefur ekki verið komið í verk, ekki
vegna þess að slíkt hafi ekki mátt, heldur einfaldlega vegna þess
að oss hefur skort mannafla. — Höfundur virðist alláhyggjufullur út
af því, að stjórnmálamenn nútimans skuli „höfða til eða eigna sér
stórmenni þjóðarinnar á fyrri tíð og telja sig öðrum hæfari til að
ávaxta þeirra arfleifð." Varar hann lesendur við þessu framferði
stjórnmálamannanna I löngum pistli (bls. 136—138) og segir mjög
skynsamlega: „Skúli Thoroddsen þekkti til dæmis aldrei rússnesku
byltinguna, og hver getur sagt um það, hver viðbrögð hans hefðu
orðið eftir fall Stalins. — Eða hvort væri hann Maóisti?" Þá vitum
við það. En nú er það svo, að um allar jarðir eru stjórnmálamenn
(og reyndar fleiri), sem telja sig arftaka og álíta sig vinna í anda og
stefnu fyrri tíðar manna, sem að sjálfsögðu geta lítt borið hönd fyrir
höfuð sér. Dögunum oftar vitna rússneskir stjórnmálamenn til Lenins
og bandarískir eru óþreytandi að vitna til Jeffersons og Lincolns, og
við bregður, að íslenzkir stallbræður þeirra höfði til Jóns Sigurðs-
sonar. Ekki alls fyrir löngu flutti einn af oddvitum demókrataflokks-
ins vestan hafs ræðu og ræddi Vietnamstyrjöldina. Vitnaði hann þá
til orða rómverska sagnaritarans Tacitus: Ubi solitudinem faciunt
pacem appellant, og hef eg lúmskan grun um, að hann hafi ætlað
„að eigna“ sér Tacitus gamla stefnu sinni til framdráttar. Þótt við