Saga - 1993, Blaðsíða 36

34
GUÐLAUGUR R. GUÐMUNDSSON
hæfur íslendingur til skólastjórnar í Skálholti og kom því hirðstjóri
árið eftir með danskan mann til að veita skólanum forstöðu. Skál-
holtsskóli tók því til starfa haustið 1553. Aftur á móti var Hólaskóli
settur haustið 1552, í upphafi biskupsdóms Ólafs Hjaltasonar, en hann
kom vígður frá Kaupmannahöfn vorið 1552. Með honum kom dansk-
ur maður sem hann setti fyrir skólann. Síðasta starfsár Skálholtsskóla
var veturinn 1783-4 en síðasta starfsár Hólaskóla veturinn 1801-2.
Hólavallarskóli tók til starfa 1786.
I reglugerðinni um latínuskólana frá 1552 eru engar reglur um skóla-
brot. Fyrst og fremst er fjallað'um fjárhagslega stöðu skólanna. Fyrstu
skólameistarar hafa því að öllum líkindum mótað skólareglur og aga
samkvæmt dönskum venjum. Hver skóli hafði sínar reglur og fram-
kvæmd refsinga var háð duttlungum skólastjórnenda og þeirra nem-
enda er skráðu refsinótur.
Reglur um skólabrot hafa vafalaust verið kynntar kennurum og
nemendum í upphafi hvers skólaárs. Hér á landi var það starf í hönd-
um biskups og skólameistara. Er skólameistarar störfuðu nokkur ár
samfleytt færðist þessi ábyrgð meir á þeirra hendur. Að áliti biskupa
gerðust þeir þá oft einum um of sjálfstæðir í kennslu sinni og skóla-
stjórn. Einkum var þetta áberandi á 18. öld.
I skólatilskipuninni 1743 er almennt rætt um refsingar við brotum
og m. a. nefnd refsing með hrísvendi við grófum brotum eins og þjófn-
aði.1 Slíkt brot gat einnig valdið missi réttar til skólavistar. Skólapilt-
um var sjaldan refsað eftir almennum hegningarlögum. Flest mál
voru leyst innan skólans eða með samþykki biskups án þess að verald-
leg yfirvöld kæmu þar nærri. Fyrstu eiginlegu skólareglur eða siða-
reglur, sem kunnar eru hér á landi, las Finnur biskup Jónsson piltum
og kennurum latínuskólans í Skálholti við skólasetningu haustið
1769. Um er að ræða átta nýjar reglur sem hann semur til að hafa
hemil á óprúttnum skólasveinum og lítt auðsveipum kennurum.
Hann kallaði reglur þessar monitn scholastica og voru þær samdar
vegna agaleysis í skólanum.2 Segja má að Finnur hafi háð nokkurs
konar þrjátíu ára stríð við skólameistarann Bjarna Jónsson og náðu
þessar deilur hámarki 1769. Reglur Finns biskups voru byggðar á
1 Sjá 36. grein Skólatilskipunarinnar frá 3. maí 1743. Lagasafn 11,452-53.
2 Jón Helgason 1936. Hannes Finnsson biskup ÍSkálholli. Rvík, 86-88.