Saga - 1993, Blaðsíða 251

RITFREGNIR
249
munu koma til umfjöllunar dómstóla á næstu árum og mun þar reyna veru-
lega á „land og sögu í ljósi laga og réttarframkvæmdar" svo aftur sé vitnað í
undirtitil bókarinnar.
I bók Páls er einnig ritgerð sem er verðugt framlag til umræðunnar um
eignarhald á landi og ber hún heitið „Kirkjuítök - Saga þeirra og réttarþró-
un". I þessari ritgerð eru tekin til athugunar kirkjuítök sem eitt sinn voru
mikilsverður þáttur í eignarhaldi á Iandinu en með siðskiptum og síðari tíma
löggjöf hefur vegur þeirra farið þverrandi þó langt sé frá að þau teljist aldauða
eins og rakið er í ritgerðinni. Höfundur rekur tilurð kirkjuítaka og réttarþróun
þeim tengda og hugleiðir loks hvort kirkjur eigi í dag rétt til ítaka sem þeim
eru eignuð í fornum heimildum svo sem máldögum. Skoðanir höfundar
hefðu mátt vera meira afgerandi þó svo að hann telji að kirkjur eigi enn ítök
sín nema aðrir hafi unnið til þeirra betri rétt. Hvað svo sem skoðunum líður
þá hefur hann ef til vill um of treyst á gildi fornra máldaga sem heimildar
um eign kirkna en ekki verður annað séð en að Hæstiréttur Islands hafi beitt
mikilli varkárni við að leggja eldri skrár og skjöl til grundvallar eignarráð-
um, sbr. Hrd. 1971, bls. 1137, Hrd. 1967, bls. 916 og Hrd. 1969, bls. 510.
Síðasta ritgerð bókarinnar er allsérstaks efnis sem fáir eða engir hafa hug-
að að áður og í eðli sínu réttarsaga í sinni bestu mynd: „Stjórnarlög og stjórn-
skipun Nýja-fslands - nýlendu íslenskra landnema í Kanada". Hér eru tekn-
ar til athugunar reglur um stjórnskipun Nýja-Islands en þær voru samdar af
íslensku landnemunum. Höfundur rekur hér viðkomandi ákvæði og leitast
við að skýra uppruna þeirra, hvaðan landnemarnir sóttu fyrirmyndir sínar
°g hvað aðstæður nýlendunnar áttu þátt í að skapa.
Ritgerð þessi er stórfróðleg og segir frá lögfræðilegum þáttum í stofnun
nýlendunnar sem að minnsta kosti ekki öllum var kunnugt um. Talsverður
hluti ritgerðarinnar fjallar almennt um landnám íslendinga á Nýja-Islandi.
Það er hins vegar nauðsynlegt vegna umfjöllunar um sjálfa stjórnskipunina
að minnsta kosti ef miðað er við lesendur sem ekki eru sögu þeirri vel kunn-
ugir. Ymsar myndir prýða greinina en fæstar þeirra tengjast þó beint efni
hennar.
Almennt má segja um ritgerðirnar að framsetning höfundar er með af-
brigðum skýr og stíll hans einfaldur sem góðum lagatexta sæmir. Það er
helst Ijóður á ritgerðunum að höfundur er stundum full knappur í að draga
ályktanir en þess ber þó að geta að hin einstöku efni gefa misjafnt tilefni til
slíkra hluta. Þá verður að teljast miður að ekki sé sett fram heildarskrá um
heimildir.
Svo sem áður hefur verið rakið er fengur að flestum þeim ritgerðum sem
birtast í bókinni Svipmyndir úr réttarsögu. Efni þeirra á erindi til leikra og
Isrðra og veitir mönnum góða innsýn í lagareglur fortíðar á vissum réttar-
sviðum og hvernig sumar þeirra tengjast nútímanum.
Magnús K. Hannesson