Saga - 1993, Blaðsíða 250

248
RITFREGNIR
á Islandi - Þáttur í þróun trúfrelsis og almennra mannréttinda". Hér er í senn
söguleg og lögfræðileg úttekt á borgaralegum hjónavígslum og sett í sam-
band við almenna þróun í átt til trúfrelsis sem á Islandi var lögleitt með
ákvæðum í stjórnarskránni frá 1874.
I ritgerðinni er lýst aðdragandanum að fyrstu borgaralegu hjónavígslunni
sem fram fór í Vestmannaeyjum árið 1876. Heimild til vígslunnar var byggð
á konungsúrskurði þar sem nákvæmlega var kveðið á um hvað sýslumanni
bæri að gera til að framkvæma vígsluna löglega. Konungsúrskurðurinn var
byggður á trúfrelsisákvæði stjórnarskrárinnar. Höfundur fjallar frekar um
þetta fyrirbæri. Svo sem í öðrum greinum sínum sýnir hann fram á hin sögu-
Iegu tengsl íslensks réttar við erlendan sem vissulega voru mikil enda lög-
gjafarvaldið í Kaupmannahöfn um fleiri aldir og sýslumenn íslands og aðrir
embættismenn þar menntaðir. Fátt er eðlilegra en að nýlenda fái lög og rétt-
arhugmyndir frá móðurríkinu. Það virðist hins vegar fara eitthvað fyrir
brjóstið á íslenskum lögfræðingum að viðurkenna þessa staðreynd og mönn-
um þyki eitthvað illt felast í því að sækja fyrirmyndir til Danmerkur um
lagasetningu. Það er hins vegar afar eðlilegt að fyrrum nýlenda haldi áfram
að sækja fyrirmyndir til síns gamla móðurríkis. Það ætti hins vegar að vera
íslendingum umhugsunarefni að áður fengu þeir mannréttindaákvæði frá
Dönum eins og hin borgaralega hjónavígsla er lítið dæmi um en nú koma
þau frá Strassborg.
Lengsta ritgerð bókarinnar er „Aftökur og örnefni - Um framkvæmd lífláts-
hegninga og um aftökustaði og „aftökuörnefni" á íslandi, utan alþingisstað-
arins við Öxará". í þessari ritgerð eru kannaðir allir staðir á Iandinu (að Þing-
völlum undanskildum) þar sem vitað er að líflátshegningar hafi farið fram
og einnig þau örnefni sem bent gætu til þess að slíkar refsingar hefðu verið
framkvæmdar án þess að beinar heimildir séu til um það. Bæði munnlegar
og skjallegar sagnir um þessa staði eru raktar. Það er engum blöðum um það
að fletta að þetta er einn besti kafli bókarinnar og hér á undirtitill hennar
einkar ve! við: Þættir um land og sögu íljósi laga og réttarframkvæmdar.
Að baki þessari ritgerð er gífurleg vinna. Höfundur lætur hugann reika
víða og kemur með ýmsar ályktanir sem hann er ef til vill of spar á annars
staðar. Hér er um brautryðjandaverk að ræða og ber vitni um mikið hug-
myndaflug höfundar. Þessari ritgerð fylgja myndir, bæði ljósmyndir og teikn-
ingar, af hinum ýmsu stöðum og er það til fyllingar við hinn skrifaða texta.
A fáum réttarsviðum íslenskum eru meiri hagsmunir í fjármunum talið og
meiri réttaróvissa en um eignarhald á landi, gögnum þess og gæðum. Hér
mætast lögfræði og sagnfræði í öllu sínu veldi. Þrátt fyrir þá hagsmuni sem í
húfi eru þá er umræða um þessi mál að mörgu leyti stöðnuð og fátt nýtt sem
kemur upp á yfirborð í þessum efnum og að miklu leyti hjakkað í sama far-
inu sem er því miður oft á tíðum einkenni íslenskrar umræðu. Sem betur fer
eru þó til ýmsar undantekningar.1 Það er óhjákvæmilegt að eignarráð á landi
1 Sjá t.d. Gunnar F. Guðmundsson: Eignarliald á afrétlum og almenningum. Reykjavík
1980.