Uppeldi og menntun - 01.01.2010, Qupperneq 36

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 19(1–2)/201036
KennSla Um orðHlUta eyKUr orðSKilning nemenda á yngSta Stigi grUnnSKÓlanS
skilningur þeirra á þessari hlið tungumálsins enn talsvert brotakenndur. Orðhlutar
sem tengjast orðmyndun virðast valda enn meiri erfiðleikum.
Fjöldi nýrri rannsókna hefur staðfest þessar niðurstöður Berko og sýna að þótt ein-
hverjar vísbendingar um orðhlutavitund barna komi fram á leikskólaaldri þroskast
hún að mestu leyti á grunnskólaárunum. Í rannsókn Nunes, Bryant og Bindman
(1997), til dæmis, var hópur sjö til níu ára barna beðinn um að leysa verkefni sem
fólst í því að hlusta á tvær brúður tala saman. Önnur þeirra sagði stutta setningu (t.d.
Tommi sér Mæju) en hin leiðrétti setninguna með því að breyta tíð sagnarinnar (Nei,
Tommi sá Mæju). Börnin voru því næst beðin um að bregða sér í hlutverk seinni brúð-
unnar og leiðrétta fleiri setningar á samsvarandi hátt. Í annarri útgáfu verkefnisins
voru orðin sögð án setningarlegs samhengis og breytingarnar sem börnin þurftu að
gera voru fjölbreyttari, eins og t.d. að breyta nafnorði í lýsingarorð (styrkur – sterk:
reiði -………..) eða sögn í nafnorð (kenna – kennari: mála – ………). Til þess að leysa
þessi verkefni rétt þurftu börnin því bæði að gera sér grein fyrir í hverju breytingin á
orðunum var fólgin og yfirfæra hana á önnur samsvarandi orðapör.
Yngstu börnin áttu í miklum erfiðleikum með bæði verkefnin og tókst aðeins að
gefa rétt svar í 13% tilvika þegar orðin voru sögð án samhengis og í 21% tilvika þegar
orðin voru partur af setningu. Eldri börnunum gekk mun betur; hlutfall réttra svara
hjá átta ára börnunum til dæmis var 38% og 63% í sömu verkefnum. Þessar og aðrar
samsvarandi niðurstöður benda því til þess að þó að börn á leikskólaaldri og í fyrsta
bekk grunnskólans eigi auðvelt með að nota flóknar beygingarmyndir og afleidd orð
í daglegu máli eigi þau samt mjög erfitt með að brjóta orð niður í slíkar einingar eða
velta þessari hlið tungumálsins fyrir sér á meðvitaðan hátt (Carlisle og Nomanbhoy,
1993; Nunes, Bryant og Bindman, 1997).
Aðeins tvær rannsóknir hafa verið gerðar á orðhlutavitund íslenskra barna. Indriði
Gíslason, Sigurður Konráðsson og Benedikt Jóhannesson (1986) notuðu sömu aðferð
og beitt var í rannsókn Berko til þess að kanna fleirtölumyndun hjá fjögurra og sex
ára íslenskum börnum. Líkt og Berko fundu þeir út að þegar myndun fleirtölu fólst í
tiltölulega einfaldri aðgerð, eins og að skipta einni beygingarendingu út fyrir aðra (t.d.
að breyta hundur í hundar) gekk báðum hópum nokkuð vel. Sex ára börnunum gekk
einnig ágætlega þegar breytingin fólst í hljóðbreytingu einni og sér, en þau lentu aftur
á móti í talsverðum erfiðleikum þegar fleirtölumyndunin fólst í tveimur aðgerðum,
það er að segja í hljóðbreytingu í stofni og að breyta endingu orðsins.
Í rannsókn Röndu Mulford (1983) var skilningur barna á orðmyndun kannaður.
Þátttakendur voru 48 börn á aldrinum þriggja til sex ára sem ýmist voru beðin um
að breyta sögnum í nafnorð með því að bæta viðskeytinu –ari aftan við þær eða að
breyta nafnorði í sögn með því að taka sömu endingu burt. Aðferðin fólst í að sýna
börnunum myndir og segja: „Hérna er mynd af manni sem er að banka. Hvað getum
við kallað svona mann? (rétt svar: bankari)“ eða „Hérna er mynd af tæki sem heitir
leikari. Hvað er það að gera? (rétt svar: leika)“. Börnunum gekk í flestum tilfellum
vel að svara báðum spurningum, en meðalhlutfall réttra svara var á bilinu 81 til 98%.
Þessar niðurstöður eru ekki fyllilega í samræmi við niðurstöður þeirra erlendu rann-
sókna sem ræddar voru hér að framan, en samkvæmt þeim eiga börn á leikskólaaldri
yfirleitt erfitt með að leysa verkefni sem krefst þekkingar á orðmyndun. Ein möguleg