Uppeldi og menntun - 01.01.2010, Síða 142

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 19(1–2)/2010142
að alaSt Upp með fötlUn
þeir keyptu. Þegar hann rétti afgreiðslustúlkunni kortið sitt sneri hún sér að vini hans
og spurði „Já, er þetta hans kort?“ Hann sagði að afgreiðslustúlkan hefði greinilega
haldið að hann gæti hvorki heyrt né talað. „Fólk talar stundum ekki beint til manns
heldur við aðilann sem er með manni,“ útskýrði hann.
Ungri konu er minnistætt atvik sem hún segir að hafi endurspeglað sérkennileg
viðhorf gagnvart fötluðu fólki. Þá var hún að vinna verkefni í framhaldsskóla sem
tengdist einum af stærri fréttamiðlum landsins. Í lok verkefnisins þökkuðu nemend-
urnir fyrir sig og hún tók í höndina á ritstjóranum sem sagði þá: „Mikið rosalega ertu
handsterk.“ Hún var ekki í nokkrum vafa um að ritstjórinn hefði alls ekki átt von á að
hún væri eins og ungmenni almennt því tónninn í málrómnum var eins og hann væri
að tala við fimm ára gamalt barn. Ungmennin sögðu að í mörgum tilfellum ætli fólk
bara að vera nærgætið og kurteist en fari yfir strikið og tali við einstaklinginn eins og
hann sé barn.
Önnur sameiginleg reynsla þátttakenda var að fá óverðskuldað hrós og algengt að
hreyfihömluðum börnum og ungmennum væri hælt fyrir að gera hluti sem ófatlaðir
fengu ekki hrós fyrir. Einn piltanna sagði til dæmis frá atviki í fimmtugsafmæli föður
síns þar sem vinur föður hans hrósaði honum fyrir hvað hann væri duglegur að labba.
Ein af ungu konunum fékk líka mikið hrós sem barn og átti ávallt erfitt með að skilja
hvers vegna hún fékk hrós fyrir eitthvað sem hún gerði en svo voru aðrir sem fengu
ekki hrós fyrir sambærileg afrek. Hún segir að þetta hafi haft neikvæð áhrif á eldri
systur sína sem þótti erfitt að horfa upp á að litla systir fengi hrós fyrir það sem hún
fékk aldrei viðurkenningu fyrir.
Öll sögðust ungmennin hafa tekið eftir þessum neikvæðu viðhorfum og framkomu
snemma á lífsleiðinni og ein unga konan sagði þetta ekki bara eiga við um ókunnugt
fólk heldur líka stundum um þá sem standi þeim nær og minnti á söguna um ættingja
sinn sem sá ekkert nema skerðinguna fyrst eftir að hún fæddist. Hún bætti við: „Þetta
er allt svona sama meinið og vorkunnsemin og þessi stimpilgjöf að til dæmis allir í
hjólastól hljóta að vera þroskaheftir og allt þetta er svolítið sami pakkinn.“
Þrátt fyrir skilaboð frá samfélaginu um að þau væru öðruvísi hittu þau einnig á
ófatlað fólk sem taldi sig geta sett sig í spor þeirra og geta skilið hvernig það væri að
vera fatlaður. Þetta fannst þeim ákaflega pirrandi. Einn pilturinn nefndi dæmi um
þetta:
Þegar fólk er að líkja sér við aðstæðurnar hjá manni … „Ég fótbrotnaði einu sinni
þegar ég var þriggja ára og ég var alveg fastur í hjólastól í mánuð þannig að ég veit
alveg hvernig er að vera í hjólastól“ … Fólk segir oft eitthvað svona án þess í rauninni
að hafa nokkra hugmynd um hvað það er að tala.
Hann benti á að þó svo fólk hafi verið á hækjum í tvær vikur einhvern tímann á lífs-
leiðinni geti það á engan hátt líkt því við að vera fatlaður fyrir lífstíð. Þetta væri svipað
og segja „Ég hélt á hamri einu sinni þegar ég var fimm ára þannig að ég veit alveg
hvernig það er að vera iðnaðarmaður.“