Ný saga - 01.01.1989, Síða 50

merki við þann áhuga - er sú að
við höfum ekki sömu rætur til
fortíðarinnar og þjóðir sem
raunverulega virðast líta með
stolti til fortíðar sinnar. Væri
svo þá værum við meiri snill-
ingar í að halda hátíðir því að
hátíðir halda menn sem eiga
sér fortíð. Vanmáttur okkar á
þessu sviði segir því sína sögu
um söguvitund okkar.
Fortíðin er ekki eina tilefnið
sem menn hafa til að halda
hátíð. Annað tilefni er framtíð-
in, vonin um einhverja áfanga
framundan, framtíðarlandið;
útópían eða vonarlandið er
framundan,- „næsta ár í Jerúsal-
em.“ En þar grípum við íslend-
ingar að því er best verður séð
í tómt. Skortur okkar á hugar-
flugi („fantasíu") sem fylgir öll-
um hátíðum sem eiga sér tilefni
í framtíðinni segir því sína sögu
um framtíðarvitund okkar ís-
lendinga.
í vitund mannsins togast á
fortíð og framtíð. Stundum tog-
ar fortiðin sterkar, stundum
framtíðin. Margir telja að nú sé
það fortíðin sem togi sterkar.
Og þetta á ekki aðeins við um
okkur íslendinga. Ekki hafa
menn þó alltaf litið til fortíðar-
innar með von í augum.
Á afmælisári frönsku bylting-
arinnar er rétt að minnast þess
að þá var annað upp á teningn-
um. Einn byltingarmanna, Lou-
is-Antoine de Saint-Just (með
stóru eyrnalokkana), sagði: „Út-
rýmum hinu gamla." í staðinn
horfði franska byltingin fram á
við og setti á oddinn hugtökin
frelsi, jafnrétti og bræðralag. En
auðvitað virti byltingin sjálf eng-
in slík kjörorð. í það minnsta
ekki þegar dómsmálaráðherr-
ann Georges Danton, rúmlega
þrítugur að aldri, stóð fyrir
septembermorðunum árið
1792 undir slagorðinu „vox
populi, vox Dei“ eða rödd
fólksins er rödd Guðs. Það
fannst þeim eiga við þegar ryðja
þyrfti fólki, sem að vísu var
ímynd liðins tíma og úreltra
viðhorfa, úr vegi.
í augum byltingarmannanna
var það sem sagt framtíðin sem
öllu skipti. Burt með hið liðna,
söguna og allt sem henni heyrir
til. Að baki býr sú vitund að sag-
an gefi ekki aðeins sjálfsmynd
heldur geti hún líka verið fjötur
um fót og staðið í vegi fyrir
framförum og eðlilegri þróun
manns og samfélags. Þess vegna
verði að slíta fjötrana við fortíð-
ina og byrja upp á nýtt. Nost-
algían var í þeirra augum ekkert
annað en flótti frá nútímanum
og um leið frá framtíðinni.
Hvers vegna lítum við íslend-
ingar sífellt um öxl en sjaldan
framávið? Hvers vegna er nú-
tíminn svo ruglingslegur;
stjórnvaldsaðgerðir, atvinnulíf
og menningarmál svo mótað af
skorti á framtíðarsýn?
Þessum spurningum er vand-
svarað. Framtíðin er ekki til um-
ræðu af þeirri einföldu ástæðu
að i vitund okkar íslendinga
skiptir framtíðin engu máli.
Hún kemur af sjálfri sér eða af
annarra völdum. Við höfum ald-
rei þurft að huga að framtíð-
inni. Það hafa aðrir gert fyrir
okkur: erlend stjórnvöld, er-
lendir fræðimenn; eða þróunin:
þróun á sviði tækni og vísinda,
þróun í hugsun og listum, í
menningu, í tísku og bílateg-
undum. Allt kom að utan. Og í
hugsun okkar kemur allt að
utan ennþá.
En það eru einnig aðrar og
dýpri ástæður. Á undanförnum
árum hafa margar ítarlegar
rannsóknir í ýmsum löndum
sýnt fram á ótta manna við fram-
tíðina. Tilfinning manna að
þessu leyti - ekki síst ungs fólks
- er talin hafa breyst verulega á
örfáum árum. Ástæður eru m.a.
óttinn við kjarnorkusprengjuna,
um röskun lífríkisins og fleira
slíkt. í stað eftirvæntingar er
kominn uggur og framtíðarótti.
Og þegar svo er komið sögu er
vissulega mikil hætta á ferðum.
Hvers vegna?
Vegna þess að maðurinn lifir
ekki í fortíðinni og heldur ekki
eingöngu í nútíðinni. Hann lifir
íframtíðinni. Það er framtíðin,
hin óvissa ókomna tíð, sem
lokkar manninn áfram frá degi
til dags. Ekki aðeins börn og
unglinga heldur alla, jafnvel
dauðvona sjúklinginn og örvasa
gamalmennið. Allir lifa í dag
Þessi stútka stendur við útsýnisskífu og horfir til framtíðarinnar, er
hún bjartsýn?
48