Ný saga - 01.01.1989, Síða 75

SKIKKJA SKÍRLÍFISINS
verið þvílík önnur veizla veitt
né þegin (bls. 280).
Rímurnar segja hins vegar:
Fylkir talar við fljóðin öll:
„farið þér burt úr minni höll,
lotning fáið þér litla hér,
þér lifið við skömm sem maklegt
er.“
Kóngurinn talar við kappa sín:
„kunnug sé yður ætlan mín.
þér munuð vekja vigra skúr,
því við skulum sækja oss betri
frúr.“
(III 76,77)
Allar þessar breytingar snúast
um eitt: heiður. Rímnaskáldið
leggur ekkert upp úr heiðri,
hvorki heiðri konungs, kappa
né kvenna. Þannig sleppir hann
öllum vangaveltum hirðmanna
um livað beri að gera. Ein af-
leiðing þess er að hlutur kvenn-
anna er gerður mjög lítill í
Skikkjurímum. Þær eru leiddar
fram, sekar fundnar og brott-
rækar gerðar. í Möttuls sögu
eru riddararnir ekki síður ófull-
komnir. Ofmetnaður er þeirra
mein og þeir líða fyrir ófull-
komleik sinn. í sögunni væri
ekki hægt að tala um að sækja
sér betri konur. Af skikkjunni
hafa bæði konur og menn lært
auðmýkt.
Við þessa athugun kemur í
ljós að það er einmitt sú hlið
sögunnar sem hinn norræni
þýðandi lagði hvað mesta
áherslu á, sem rímnaskáldið
gerir lítið úr eða sleppir alveg.
NIÐURST ÖÐUR
Þegar við fýlgjum eftir breyting-
um sem orðið hafa á skikkju-
sögunni, sjáum við að þótt
söguþráðurinn haldist óbreytt-
ur, breytist eðli sögunnar
stöðugt. í þeim textum sem
varðveittir eru kemur sagan
upphaflega fram sem verk sem
er fýrst og fremst skopstæling á
hæverskum frásögnum. Þá
kemur norræna riddarasagan,
sem var eins og aðrar riddara-
bókmenntir ætluð hirðinni
norsku öðrum þræði til eftir-
breytni. Rímurnar eru aftur á
móti hrein fantasía. Artús og
hirð hans eru ekki lengur í
neinum beinum tengslum við
sjálfsmynd, þarfir eða væntingar
dauðlegra manna nema þörfina
fyrir að komast burt frá hvers-
dagsleikanum og heyra sögur
um framandi lönd og lýði.
Sögur á borð við þessa enda
sjaldnast án einhverra athuga-
semda frá hendi höfúndar.
Franska kvæðinu lýkur með
þeirri fullyrðingu að skikkjunni
hafi verið komi fýrir í velsku
klaustri, nú sé liún nýlega fund-
in aftur og verði notuð á ný til
að prófa trygglyndi kvenna. Má
rétt ímynda sér viðbrögð
kvennanna sem á hlýddu.
Franski höfundurinn virðist þó
tilbúinn til að taka hinar brot-
legu konur í sátt.
Sama afstaða kemur fram í
sögunni, í lieldur lengra máli
þó:
Nú ræði engi annað til þeirra
en gott, því að betur sómir að
leyna en upp að segja, þó að
hann viti sannar sakir. En
liver, sem í skikkjuna kemur,
þá sýnir hún, hvílík hver er,
sú er henni klæðist. Og meg-
um vér því góðar konur lofa
að verðleikum; því að þær
eru verðar frægðar og fagn-
aðar (bls. 281).
Mér er nær að halda að þetta
skyndilega umburðarlyndi höf-
undanna beri að taka sem háð í
kvæðinu, en alvöru í sögunni.
En háð er hált og jafn erfitt að
sýna fram á að það sé ekki til
staðar og að festa hönd á því. En
hvað sem því líður, þá fer
rímnaskáldið aðra leið við að
enda sína frásögn. Skikkjan er
sögð hafa verið lögð „í Kolnis
klaustur...i löndin austur." Og
loks segir skáldið:
Vildi guð, að væri hún hér,
veisa skyldu meyjarnar sér;
þá mundi eigi orðalaust,
ef engin þeirra reyndist traust.
(III 82)
Þetta eykur enn á „fjarlægð-
ina“ í rímunum, en með því að
óska þess að skikkjan væri til
staðar, frekar en að segja að
I sögunrti væri ekki
hægt að tala um að
sækja sér betri konur.
hún sé fundin á ný - sem eng-
inn hefði trúað hvort eð var -
leggur rímnaskáldið áherslu á
að full ástæða sé til að prófa
trúfesti kvenna síns samtíma.
Skáldið fer ekki í grafgötur með
að draga skuli lærdóm af þess-
ari frásögn, og gegn hverjum
henni er beint:
Hér hafa sannast Salómons orð,
segir af falskri menja skorð,
æ er gott við æru og sið,
eyru sín að hafa þar við.
Við Skikkjurímur skilst ég nú,
skal sú hver, að ei er trú,
hlæja þegar hún heyrir þær,
hvort það er heldur kona eða
mær
Artús og hirð hans eru
ekki lengur í neinum
beinum tengslum við
sjálfsmynd, þarfir eða
væntingar dauðlegra
manna.
(III, 83-84)
Þó má ekki gera of mikið úr
þessum síðustu vísum. Tveir
þriðjungar /fl/j/faw-kvæða enda
einmitt á svona lexíu, jafnvel
þau grófustu. Eins og þau voru
Skikkjurímur fýrst og fremst
Artús konungur.
73