Íslenzk tunga - 01.01.1965, Page 77

ÁIIERZLA Á NEITUNARFORSKEYTINU Ó-
75
kynni að leiða einhver dæmi í ljós. í Ba tel ég liði eins og |-ekki
óhraustur“ (ekki ó'jimur, ekki ó’nógur o. s. frv.) ekki íslenzka mál-
venju og þar með óhæfa sem stílbrigðið litotes. Keðjan Bh hefur
sjálf neikvæðan stofn, og því hefur hlekkurinn ,,-f-ekki ónízkur“
þrefalda mínus-merkingu, þ. e. er ofhlaðinn og ónothæfur. Merking-
in hlyti að vera dulið last. Aftur á móti eru liðirnir ,,-t-óhraustur“,
,,-f-ónízkur“ aðeins stílbrigði af liðunum ,,-^ekki hraustur“, ,,-j-ekki
nízkur“. Fyrrnefndir liðir eru litotes, þeir síðari (með ,,ekki“) ein-
föld neitun. Af þessu ætti að skýrast, að í A og B liggur bæði
áherzlu- og merkingarmunur í lýsingarorða-forskeytinu ó-.
Til gleggra yfirlits verða nokkrar keðjur flokkanna A og B sýnd-
ar á löflunum á bls. 76.
Á töflunum sjáum við, að dálkurinn „litotes“ hefur skipt um stöðu
í töflu B, þar sem liðurinn „ekki ó-“ telst ekki til málvenju í B-flokki
og liðurinn „ó-“ hefur sig ekki upp í „andstæðu“, heldur gegnir
með stofnorði hlutverki „litotes“. „?“ er sett þar, sem ekki er
ljóst, livort málvenja gerir ráð fyrir hlutaðeigandi mynd, sbr. t. d.
andstæðuna fimur : (klaufalegur eða þ. u. 1.). „vitlaus . ..“ er hér
á rétlum stað, en hagar sér sem undantekning í málinu, þó ekki væri
nema fyrir tíðni sína. En ,,-laus“ hefur líka mínus-merkingu, og
slík orð fá ekki ó-forskeyti. Þó hefur hreyting orðið á þessu orði
fyrir rnikla tíðni (algengt skammaryrði!), svo að skoða má „vit-
laus“ sem mínus-stofn eins og „heimskur“. Þetta er einnig augljóst
af framburðinum: [victl0ys] : [bi:tl0ys].
Athyglisverðast er þó á ofangreindum töflum, að ekki er hægt að
ganga út frá stigbreytandi mínus-stofni nema í B-flokki. „ekki“ og
„ó-“ verða aðeins neitun (með stílbrigðum) á hinum neikvæða eig-
inleika eða ástandi. Sömu liðir verða líka aðeins neitun á hinum já-
kvæðu stofnum B-flokks, sem að því er virðist lýsa fremur ástandi
en eiginleikum borið saman við stofna A-flokks. Ljóst er, að um
verulegan mun á báðum þessum flokkum lýsingarorða er að
ræða. Einnig virðist, að hlutlausari stofnar hafi meira af breyttum
merkingum og brotnum keðjum, t. d. Ijós og skýr; Ijós ‘bjartur,
hvítur’ hefur aðeins hlekkina ljós : ekki Ijós; skýr ‘greindur’ vant-