Íslenzk tunga - 01.01.1965, Side 117

RITFREGNIR
115
Einkennilcg er sú venja höí. að færa að jafnaði npp þýzka beygingardæmið
við hlið hins íslenzka (t. d. Pferd, Pferd, Pferd, Pferdes o. s. frv. við hliðina á
hest-ur, hest, hest-i, hest-s o. s. frv.). Verður ekki séð, að þýzkum lesendum
bókarinnar sé mikil þörf eða gagn að þessu.
Höf. telur aðeins tvær myndir sagna í íslenzku, germynd og þolmynd (bls.
145). Þar við bætist svo það, sem hann kallar „mediale Verben" (hls. 184). Það
er að vísu rétt, sem höf. færir fram afstöðu sinni til stuðnings, að ýmsar mið-
myndarsagnir geta myndað þolmynd sérstaklega, eins og germyndarsagnir, sbr.
t. d. (germ.) koma : (þolm.) komiS var á gluggann, (miðm.) komast : (þolm.)
ekki verður lengra komizt ; œtla : œtlað var ..., œtlast til : til þess var œtlazt;
berja : var barið, berjast : var barizt. En sé það, sem almennt er kallað þol-
niynd, talin sérstök sagnmynd, er erfitt að komast fram hjá þríliða andstæðum
eins og þau kysstu : þau kysstust : þau voru kysst eða ég kynnti : ég kynntist :
ég var kynntur, sem bendir til þriggja sagnmynda, germ., miðm. og þolm.
Engu að síður kemur þó einnig til greina að telja aðeins tvær myndir í ís-
lenzku, en þá ekki germynd og þolmynd, eins og höf. gerir, heldur germynd og
miðmynd. Þá verður að líta á hina svokölluðu þolmynd aðeins sem fasta setn-
ingafræðilega sagnorðaskipan, sem myndist í vissum tilvikum hvort, scm er, af
germynd eða miðmynd. Má raunar styðja það allsterkum rökum, að ekki sé
meiri ástæða til að telja ég barði og ég var barinn tvær myndir heldur en að
telja ég skrija, ég er að skrija og ég jer að skrija þrjár ólíkar tíðir.
I kafianum um þolmynd bendir höf. réttilega á, að eitt helzta hlutverk henn-
ar sé að gera kleift að komast hjá að geta hins eiginlega, rökræna geranda;
t. d. þar er tekið á móti gjöjum. „Man könnte das isl. Passiv treffend als
Anonymum bezeichnen" (bls. 193). Síðan segir höf. (bls. 194), að í islenzku
sé ekki formlegur munur á þolmynd og orðasamböndum, er lýsa ástandi og
myndast af vcra -f- lýs. þát., Jiar sem í þýzku er greint á milli með sögnunum
werclen og sein. Setningin húsið var byggt úr steini geti því merkt tvennt:
verknaðinn, ‘Das Haus wurde aus Stein gehaut’, eða lýsingu á ástandi, ‘Das
Ilaus ist aus Stein (gebaut)’. Þetta er vitaskuld rétt, enda þótt hægt sé að fá
fram þennan mun með öðru orðalagi (húsið var úr steini; þetta var stcinhús).
En þetta á einkum við um sagnir, er stýra þolf. Um sagnir, er stýra þgf., gildir
nokkuð öðru máli. Að vísu getur hið sama orðið uppi á teningnum jiá. Setn-
ingin hlerum var slcotið jyrir gluggann gelur t. d. táknað hvort, sem er, verkn-
aðinn eða ástandið. En í öðrum tilvikum kenuir frain munur, t. d. dyrunum var
lokað (verknaður), en dyrnar voru lokaðar (ástand); úrinu var stolið : úrið
(sem hann vildi selja mér) var stolið; mér var boðið : ég var boðinn. Munur-
inn kemur og greinilega fram, ef setningar andstæðrar merkingar eru athugað-
ar, t. d. dyrunum var ckki lokað, en dyrnar voru ólolcaðar (opnar). Síðar (bls.
197) getur höf. svo um sams konar greinarmun á verknaði og ástandi, þar sem