Hugur - 01.06.2009, Page 80

78
Sigrún Svavarsdóttir
hvetur hann til að veita hjálp. En hin innri tengsl ípessu dæmi eru gerð án
pess að beita nokkrum boðandi hugtökum (202, athugasemd 60) og þess
vegna gera þau ekki hinu innra sjónarhorni hins dygðuga geranda fiill-
nægjandi skil. Slíkirgerendur skynja ekki bara aðpeir laðist á óútskýranlegan
hátt að athöfnum sem lýsa má sem siðferðilega réttum eðagóðum. Ollu heldur
erupessi hvötpeirra tengdpví að pau átta sig ápví að pað að athöfn sé rétt
eða góð mœli sterklega með pví að hún séframkvæmd (2001: 7; skáletrun
mín).
Eftir því sem ég fæ best séð telur Wallace að með því að ganga út frá löngun til
að vera siðsamur sem skýringu á hvöt vegna siðferðisdóms sé ég að túlka meðvitað
sjónarhorn einstaklings sem finnur fyrir siðferðishvöt sem einhverju í líkingu við
sjónarhorn einstaklings sem langar í eitthvað sætt og teygir sig eftir einhverju sem
hann heldur að sé sætt. Það er rétt hjá Wallace að mikilvægur munur er á með-
vituðu sjónarhorni þessara tveggja cinstaklinga. Gerandi sem finnur fyrir siðferði-
legri hvöt bregst við einhverju sem hann telur að réttlæti athöfnina. Ég efast um
að gerandinn sem teygir sig eftir plómunni líti svo á að tilhugsunin um að plóman
sé sæt rétdæti athöfn hans. Undir flestum kringumstæðum finnst fólki það ekki
þurfa réttlætingar við að borða plómu. Tilhugsunin í slíku tilviki eykur bara að-
dráttarafl athafiiarinnar. Waflace hefur rétt fyrir sér í því að þau íbyggnu hugarferli
sem búa að baki meðvituðu sjónarhorni þessara tveggja gerenda hljóti að vera óh'k.
Að sjálfsögðu eru þau óh'k: að fefla þann dóm að eitthvað sé siðferðilega skyldu-
bundið eða verðmætt tjáir allt aðra skoðun en þá sem tjáð er með þeim dómi að
eitthvað sé sætt. Skilningur á inntaki fyrri dómsins felur í sér skilning á því að
hann geri óumflýjanlega kröfu á gerandann. Ennfremur samþykkir sá sem feflir
sh'kan dóm að slík óumflýjanleg krafa hvíli á gerandanum og öðrum í sömu spor-
um. Það er furðulegt að Wallace haldi því fram að samkvæmt greinargerð minni
fyrir siðferðishvöt gegni boðandi hugtök engu hlutverki í lýsingunni á meðvituðu
sjónarhorni hinna siðferðilega samviskusömu. Því að siðferðileg hugtök koma
samkvæmt greinargerð minni við sögu í hugtakasafni bæði dómsins og löngunar-
innar sem býr að baki siðferðishvöt. Svo sannarlega eru þetta boðandi hugtök. Að
ná tökum á þeim útheimtir að skilja þá dóma þar sem þeim er beitt þannig að þeir
kalli fram boðandi staðla og að samþykkja (með fullum skilningi) slíka dóma felur
í sér viðurkenningu á að þessir boðandi staðlar gildi og að af þeim megi leiða þá
sérstöku leiðsögn sem dómurinn kveður á um. Ég hvika ekki frá því að sh'k viður-
kenning á boðandi stöðlum nægi ekki fyrir siðferðishvöt. Þó munu þeir sem láta
hvetjast af siðferðilegum athugunum hta svo á að þær vísi í kröfu á hendur þeim
um að hegða sér eða lifa á tiltekinn hátt eða, í það minnsta, að þær setji fram
siðferðilega réttlætingu á slíkri athöfn eða lífsmáta. Ennfremur er þetta það sem
laðar þá að þessum valkosti (að minnsta kosti þá sem ekki veita siðferðilegum
atriðum athygli í annarlegum tilgangi). Þeir gætu jafnvel verið fráhverfir honum
eða sama um hann undir öllum öðrum framsetningarháttum. Það að vilja vera
siðsamur er að vilja kjósa hinn siðferðilega réttmæta valkost.