Hugur - 01.06.2009, Blaðsíða 160

158
David Hume
Höfundurinn verður að sætta sig við að bíða þolinmóður um sinn áður en hinir
lærðu geta orðið sammála í afstöðu sinni til verks hans. Það er ólán hans að geta
ekki skírskotað tilfólksins sem í öllum málefnum sem snerta almenna skynsemi og
málsnilld er talið svo óskeikull dómstóll. Hann hlýtur að verða dæmdur af hinum
fáu en dómur þeirra er h'klegri til að spillast af hlutdrægni og hleypidómum, eink-
um þar sem enginn er góður dómari í þessum efnum sem hcfur ekki hugsað um
þau oft. Og slíkir menn eru líklegir til að búa sér til sín eigin kerfi sem þeir einsetja
sér að gefa ekki upp á bátinn. Eg vona að höfundurinn fyrirgefi að ég skipti mér
af þessu máli þar sem tilgangur minn er einungis að stækka lesendahóp hans með
því að fjarlægja nokkur tormerki sem hafa orðið til þess að margir skildu ekki
meiningu hans.
Eg hef valið eina einfalda rökfærslu og rakið hana vandlega frá upphafi til enda.
Þetta er eina atriðið sem ég hef hirt um að gera skil. Að öðru leyti er einungis
drepið á einstaka kafla sem mér virtust forvitnilegir og merkilegir.
Útdráttur úr Ritgerð um manneðlið
Bók þessi virðist skrifuð eftir sömu aðferð og nokkur önnur verk sem hafa notið
mikilla vinsælda á undanförnum árum á Englandi. Hinn heimspekilegi andi, sem
hefur tekið svo miklum framförum um gervalla Evrópu á síðastliðnum áttatíu
árum, hefur tekið jafn miklum framforum í þessu konungsríki og hverju öðru sem
er. Rithöfundar okkar virðast jafnvel hafa átt upptök að nýrri tegund heimspeki
sem gefur fyrirheit um meira, bæði til skemmtunar og gagns fyrir mannkynið, en
nokkur önnur sem heimurinn hefur ennþá komist í kynni við. Flestir heimspek-
inga fornaldar sem fjölluðu um mannlegt eðli hafa sýnt meira tilfinninganæmi,
rétt skynbragð á siðferði eða göfuglyndi en dýpt í rökleiðslu og hugsun. Þeir láta
sér nægja að sýna almenna skynsemi mannkynsins í sem skærustu ljósi og með
sem bestri hugsun og orðalagi án þess að setja sífellt fram samfeUda röð stað-
hæfinga eða gera úr hinum ýmsu sannindum regluleg vísindi. En það er alltént
tilvinnandi að prófa hvort vísindin um manninn muni ekki gefa kost á sömu ná-
kvæmni og nokkrir hlutar náttúruspekinnar hafa reynst móttækilegir fyrir. Það
virðist vera fiill ástæða til að ímynda sér að unnt sé að gera þau eins nákvæm og
framast má verða. Ef við í rannsókn okkar á nokkrum fyrirbærum uppgötvum að
þau leysast upp í eitt sameiginlegt lögmál [principle\ og getum rakið þetta lögmál
til annars munum við að lokum komast að þeim fáu einfoldu lögmálum sem öll
hin byggjast á. Og þótt við getum aldrei komist að hinum endanlegu lögmálum
þá er það ánægjuefni að fara eins langt og hæfileikar okkar leyfa.
Þetta virðist hafa verið markmið síðari tíma heimspekinga okkar og einnig þessa
höfundar. Hann ætlar sér að sundurgreina mannlegt eðli með skipulegum hætti
og lofar að draga engar ályktanir nema þar sem reynslan heimilar. Hann talar með
fyrirlitningu um tilgátur og gefur í skyn að þeir landa okkar sem hafa gert þær
brottrækar úr siðrænni heimspeki hafi gert heiminum mikilsverðara gagn en Bac-
on lávarður sem hann telur vera fóður tilraunaeðlisfræði. í þessu sambandi nefnir