Hugur - 01.06.2009, Síða 166

164
David Hume
brjósti. Stundum kallar hann hana sterkari hugsun, stundum jjörlegri, lífiegri, stöð-
ugri eða ákafari hugsun. Og eins og nærri má geta, hvaða nafn sem við kunnum
að gefa þessari tilfinningu sem myndar trú, telur höfundur okkar augljóst að hún
hafi sterkari áhrif á hugann en uppspuni og einber hugsun. Þetta sannar hann með
áhrifúm hennar á geðshræringarnar og ímyndunaraflið sem hrærast einungis af
sannleik eða því sem talið er vera satt. Skáldskapur, þrátt fyrir alla sína list, getur
aldrei valdið geðshræringu eins og hún er í raunverulegu lífi. Hann skortir hina
upprunalegu skynjun \origiual conception\ viðfangsefna sinna sem orka aldrei á
tilfinninguna með sama hætti og þeir hlutir sem ráða trú okkar og skoðun.
Höfúndur okkar leitast því næst við útskýra orsök þessarar fjörlegu tilfinningar
með hliðstæðu við aðrar athafnir hugans, og telur sig áður hafa sannað á full-
nægjandi hátt að hugmyndirnar sem við föllumst á séu öðruvísi fyrir tilfinninguna
en hinar hugmyndirnar og að þessi tilfinning sé stöðugri og fjörlegri en venjuleg
hugsun okkar. Rökfærsla hans virðist fúrðuleg, en það væri varla hægt að gera hana
skiljanlega, eða alltént sennilega fyrir lesandann, án þess að fara ítarlega út í smá-
atriði, en það væri að fara út fyrir þau mörk sem ég hef sett mér.
Ég hef einnig sleppt mörgum röksemdum sem hann tilfærir til að sanna að trú
sé einungis fólgin í sérstakri tilfinningu eða afstöðu. Ég nefni aðeins eina: reynsla
okkar er ekki alltaf eins. Stundum leiðir eina afleiðingu af orsök, stundum aðra,
og þá trúum við alltaf að sú afleiðing verði til sem er algengust. Ég sé biljarðkúlu
hreyfast í átt til annarrar. Ég get ekki greint hvort hún snýst um öxulinn eða hafi
verið slegin þannig að hún þeytist í loftköstum eftir borðinu. I fyrra tilvikinu veit
ég að hún stöðvast ekki eftir áreksturinn. I hinu síðara getur verið að hún stöðvist.
Hið fyrra er algengast og þess vegna tel ég að það gerist. En mér kemur líka hin
afleiðingin í hug og ég hugsa mér hana mögulega og tengda við orsökina. Ef önn-
ur hugsunin væri ekki ólík hinni hvað varðar tilfinninguna eða afstöðuna þá væri
enginn munur á þeim.
í allri þessari rökleiðslu höfúm við takmarkað okkur við tengsl orsakar og af-
leiðingar eins og þau birtast í hreyfingum og gerningum \operations\ efnisins. En
sama rökleiðsla nær til aðgerða hugans. Hvort sem við íhugum áhrif viljans þegar
við hreyfúm líkamann eða stjórnum hugsuninni má örugglega halda því fram að
við gætum aldrei sagt fyrir um afleiðinguna, með því einu að hugleiða orsökina,
án reynslu. Og jafnvel eftir að við höfúm reynslu af þessum afleiðingum er það
vaninn einn, ekki rökvitið, sem fær okkur til að gera hana að mælikvarða á dóma
okkar í framtíðinni. Þegar orsökin er sýnd fer hugurinn undireins, af vana, til
hugsunarinnar um venjulega afleiðingu og trúar á hana. Þessi trú er eitthvað ólíkt
hugsuninni. Hún tengir samt enga nýja hugmynd við hana. Hún lætur hana að-
eins finnast öðruvísi og gerir hana sterkari og líflegri.
Þegar höfúndur okkar er búinn að afgreiða þetta mikilvæga atriði varðandi eðli
ályktunarinnar frá orsök til afleiðingar snýr hann til baka og rannsakar að nýju
hugmyndina um þessi tengsl. Við rannsókn á hreyfingu sem ein kúla miðlar ann-
arri fúndum við ekkert nema samlægi, að orsökin fer á undan og stöðuga fylgni.
En auk þessara atriða er venjulega talið að það séu nauðsynleg tengsl milli orsakar
og afleiðingar og að orsökin búi yfir einhverju sem við köllum afi, kraft eða orku.