Árbók VFÍ/TFÍ - 01.06.2003, Qupperneq 139

Lögbundnar mælingar valda því að byggja þarf upp innviði með mæligrunnum, kvörð-
unaraðstöðu og aðferðum til þess að tryggja rekjanlegar kvarðanir á þeim sviðum sem
lögbundnar mælingar ná til. Auk þessa þarf virkt eftirlitskerfi, bæði markaðseftirlit og
eftirlit með mælitækjum í notkun. Þetta merkir ekki að stjórnvaldið þurfi sjálft að annast
allt eftirlitið, heldur má einkavæða það með samningum þegar það á við, eins og nú
hefur verið gert t.d. í sambandi við löggildingu voga og bensíndæla. Yfireftirlit og ábyrgð
á framkvæmd eftirlits verður þó ávallt á verk- og ábyrgðarsviði stjórnvaldsins sjálfs. I því
felst að stjórnvaldið er nreð úrtaksskoðanir og hefur yfirsýn um stöðu löggildinga í land-
inu. Slíkt yfireftirlit stjórnvaldsins stuðlar að réttaröryggi, því virkt eftirlit tyggir öryggi
neytenda í viðskiptum og jafna samkeppni milli aðila sem selja vöru og þjónustu sam-
kvæmt mælum. Af þessu má álykta að þegar stjórnvöld hafa komið sér upp kerfi til að
þjóna lögbundnum mælingum og eftirliti, muni þar vera kominn það mikill grunnur að
öllu sem þarf til almennrar mælifræðiþjónustu sem iðnaðurinn þarf á að halda að það
væri tvíverknaður og sóun að byggja upp annað kerfi fyrir iðnaðinn í svo litlu hagkerfi
sem hið íslenska er.
Þróun kvarðana á alþjóðavettvangi
Kvarðanir hafa dafnað síðustu hundrað ár á vegum ríkisstofnana (NMI: National
Measurement Institute) á sviði mælifræði og þar er enn haldið utan um viðmiðanir
annarra mælinga. Nefna má NIST, áður NBS í USA, NPL í Bretlandi, PTB í Þýskalandi og
BIPM, alþjóða mælifræðistofnunina í París. Herirtn og stór tæknifyrirtæki í Banda-
ríkjunum komu sér síðan upp öflugum kvörðunardeildum en nú er langt um liðið síðan
kvarðanir urðu að sjálfstæðum iðnaði og þjónustu, með framleiðslu kvörðunarbúnaðar
og kvörðunarstofum er keppa um að bjóða kvörðunarþjónustu á frjálsum markaði. Mikið
samstarf og þróunarvinna á alþjóðavettvangi og í Evrópu fer fram bæði á sviði lög-
mælifræði og fræðilegrar mælifræði. Kröfur tilskipana ESB til framleiðslu vöru og staðlar
sem vísað er til, gera ráð fyrir prófunum á eiginleikum sem krefjast mælinga. Samhliða
þessu verður iðnaðurinn þróaðri og krefst meiri nákvæmni sem aðeins er unnt að sinna
með dýrum mæligrunnum og öðrum búnaði til kvarðana. Samræmi milli landa og
kvörðunarstofa næst aðeins með víðtæku kerfi samanburðar á kvörðunum sem nú er
skipulagt af BIPM.
Meðfærilegri og ódýrari kvörðunarbúnaður en áður þekktist er nú kominn á markað
fyrir ýmsar mælistærðir og mælitæki og sum fyrirtæki hafa orðið sér úti um slíkan búnað,
en verð hans gæti verið t.d. tífalt verð dæmigerðs mælis sem á að kvarða og auk þess þarf
oft sérstaka þjálfun
og sérþekkingu til
að nota slíkan bún-
að og meta óvissu
kvörðunarinnar.
Þegar þetta allt er
haft í huga vaknar
eðlilega spurningin
fyrir litla hagkerfið
á Islandi hvernig
rétt og hagkvæmt er
að lifa með þessari
þróun, hvernig unnt
er að vera gjald-
gengur í samfélagi
þjóðanna án þess að
stofna til óviðráðan-
legs kostnaðar.
Fjöldi kvörðunarvottorða Löggildingarstofu eftir árum.|
Kynning og tæknigreinar fyrirtækja og stofnana
1 3 5