Árbók VFÍ/TFÍ - 01.06.2003, Blaðsíða 336

• Þá ber að nefna hér Lágtónahlutfall Bass Ratio (BR) sem er hlutlæg viðmiðun hins huglæga hugtaks„hlýleika" í hljóm-
burði. Þetta er hlutfall milli ómtíma á lágtíðniáttundunum 125 Hz og 250Hz og ómtímans á miðtíðniáttundunum 500
Hz og 1000 Hz.Óskgildi BR er 1,1 til 1,25 fyrir sali sem hafa langan ómtíma.Óskgildið er hins vegar 1,1 til 1,45 fyrir sali
þar sem ómtíminn er 1,8 sek og styttri.
• C80, C50 (dB)-Clarity eða C-stuðullinn (Skýrleikastuðullinn) er logaritmahlutfall snemm- til seintkomandi hljóðafls til
áheyranda.Tölurnar C80 og C50 tákna tímatakmörkin. Skýrleikinn miðast við tímann á milli þessara tveggja viðburða,
snemmkomandi hljóðafls og seint komandi hljóðafls. Fyrir tónlist er stuðullinn 80 msek (C80) og fyrir talað mál 50 msek
(C50).
• Skilgreining á D50 er hlutfallið á milli snemmkomandi hljóðafls og heildarhljóðafls til áheyranda í línulegum skala.Milli
D50 og C50 er einfalt stærðfræðilegt hlutfall.
• Hljóðdreifing (Diffusion). Allir góðir tónlistarsalir, bæði stórir og litlir, hafa ójöfnur á endurkastsflötum,svo sem bogna
framhlið svala,ójöfnur í lofti og fleira sem dreifir hljóði þannig að hljóðmynd áheyrandans verði jöfn og þétt án þess að
ákveðin endurköst skeri sig úr.
• Ómtími snemmkomandi endurkasta (EDT) til áheyrandans er ómtími í sekúndum, sem reiknaður er frá mældri halla-
tölu fyrstu 10 dB hljóðstyrksfalls eftir að hljóðáreiti hættir. EDT tilsvarar betur hinni huglægu ómtímatilfinningu, en
ómtíminn RT sem miðar við hallatölu 60 dB styrkfalls.
• Upphaflegur tímamunur (ITDG, tl) er tímamunurinn í msekúndum milli þess að beina hljóðið nær til áheyrandans í
sæti sínu í viðkomandi sal og að fyrsta ákveðna endurkastið nær til hans. Þetta tilsvarar hinni huglægu tilfinningu nánd
(Intimacy).
• Mismunar heyrnarstuðull (Interaural Cross Correlation Coefficient (IACC) er mælikvarðinn á mismun á hljóði sem
berst eyrum áheyranda sem snýr sér að flytjanda í tónleikasal. IACC er venjulega mælt með gervihöfði.
• Með Nánd er átt við að tónlist í stórum sal hljómi hjá áheyranda eins og í litlum sal væri. Áheyrendur eiga að upplifa
nándartilfinningu við flytjendur tónlistar.
• Ómtími (RT) er sá tími sem það tekur styrk háværs hljóðs að falla um 60 dB eftir að hljóðgjafinn er stöðvaður.
Styrkbreytingin er mæld við styrkbreytingu frá -5dB til -35 dB (RT30) eða frá -5 til -25 dB (RT20) miðað við línulega að-
lögun hallatölu. Ómtíminn RT er algild viðmiðun hljóðsviðs í rýmum. Langur ómtími gefur tónlist fyllingu og syngjandi
óm, en veldur vanda að því er varðar skiljanleikagráðu talaðs máls. Ýmsir aðrir eiginleikar en ómtími hafa áhrif á hug-
læga upplifun eiginleika rýmis. í tveimur sölum þar sem ómtíminn er jafn og um er að ræða samskonar hljóðflutning
getur verið um að ræða mjög ólíka upplifun áheyranda.
• Víðfeðmi (Spaciousness) er tryggð af snemmkomandi hliðarendurköstum hljóðs til áheyranda miðað við hljóðið sem
berst beint frá flytjanda.
• Sviðsstuðningur (Stage Support) ST1 er mæling á styrk hljómsveitarhljóðs sem endurkastast frá nærliggjandi
endurkastsflötum til eyrna tónlistarfólksins í hljómsveitinni.STI er mælt hlutfall milli hljóðorku sem nær eyra tónlistar-
manns á sviðinu fyrstu 10 msekúndurnar og hljóðorkunnar sem nær sama eyra á tímabilinu 20 til 100 msekúndur.
Hljóðgjafinn er hljóðgjafi sem sendir hljóð jafnt í allar áttir og er staðsettur í 1 metra fjarlægð frá mælistað við eyra.
Hljóðið sem berst mælitækinu á síðara tímabilinu hefur þegar endurkastast frá endurkastsflötum sviðs og salar.
Mælingarnar eru gerðar á nokkrum stöðum á sviðinu og meðaltal niðurstaðna reiknað.
• Styrkur (Strength) G er skilgreindur sem mismunurinn á milli hljóðstyrks í dB hjá áheyranda í salnum og
frísviðshljóðstyrk sama hljóðgjafa í 10 metra fjarlægð frá miðju hljóðgjafans á sviðinu.
• Hljóðáferð (Texture) er hin huglæga hljóðupplifun áheyranda þegar röð af snemmkomandi hljóðendurköstum berst
honum til eyrna ásamt beina hljóðinu frá hljóðgjafa. Góð hljóðáferð verður til þegar mörg snemmkomandi svipað sterk
hljóðendurköst berast áheyrandanum, en ekki með nákvæmlega sama millibili og þannig að ekkert eitt endurkast
yfírgnæfi hin.
Til þess að VRAS geti gefið góða raun í fjölnýtisal, fyrir hin ýmsu not, þarf VRAS-kerfið
að verða til þess að eiginleikarnir sem getið er hér að ofan falli að þeim kröfum sem
gerðar eru fyrir sal til viðkomandi nota, allt frá því að virka sem fyrirlestrasalur, leikhús,
óperusalur, kammermúsíksalur, sinfóníusalur eða salur til flutnings kirkjulegra verka, án
þess að áheyrendur verði þess varir að rafrænn búnaður sé notaður.
Kerfin geta verið mismunandi umfangsmikil en algengt er að um sé að ræða 4 til 16
hljóðnema þar sem hljóðnemar fyrir snemmendurköst eru staðsettir nálægt sviðinu og
hljóðnemarnir fyrir óminn lengra frá sviðinu. Tækin byggjast á mjög hraðvirkum tölvum
sem vinna úr merkjum hljóðnemanna og senda niðurstöðurnar til margra magnara sem
fæða falda hátalara á réttum stöðum.
VRAS-kerfi eru hönnuð þannig að þau endurbyggi ómtímann jafnt á öllum svæðum í
viðkomandi rými. Þetta er gert á þann hátt að óstefnuvirkum hljóðnemum er dreift um
allt rýmið í fjarlægð sem alltaf er lengri en ómsviðsfjarlægð frá öllum hljóðgjöfum. Á
þennan hátt nema þessir hljóðnemar ómsvið rýmisins, sem er grundvöllur fyrir endur-
uppbyggingu og stýringu ómtímans í því. Köllum þetta (Reverberation Time) RT-kerfi.
3 3 2 | Árbók VFÍ/TFÍ 2003