Læknablaðið - 15.01.1995, Blaðsíða 69

LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
57
þegar um líknardráp eða aðstoð við sjálfsvíg er
að ræða. Greve bendir þó á að þegar um al-
menna borgara er að ræða, til dæmis aðstoð við
sjálfsvíg nákomins ættingja, þá eru líkurnar á
ítrekun brots hverfandi litlar. Skilorðsdómur
felur því aðeins í sér „táknræna" refsingu og þá
fyrst og fremst fyrir þjóðfélagið. Málið horfi
hins vegar öðruvísi við þegar um lækna er að
ræða. Þeir lenda iðulega í þeirri aðstöðu að
þurfa að taká ákvörðun um líf eða dauða. Skil-
orðsdómur komi því að takmörkuðu gagni þar
að mati Greve (4).
Dauðahugtakið
Árið 1991 voru sett lög hér á landi um
ákvörðun dauða og eru þau nr. 15/1991.
Það er hlutverk læknis að ákvarða dauða
rnanns, sbr. 1. gr. laganna. Samkvæmt 2. gr.
laganna telst maður vera látinn þegar öll heila-
starfsemi hans er hætt og engin ráð eru til að
heilinn starfi á ný. Lögin miða með öðrum
orðum við heiladauða. Á grundvelli þessara
laga voru á árinu 1991 settar reglur um skil-
merki dauða. Þær hafa nú verið endurnýjaðar
nteð reglum nr. 430 frá 4. júlí 1994. Samkvæmt
þeim reglum má hætta aðgerðum sem viðhalda
öndun og hjartslætti hafi dauði manns verið
staðfestur samkvæmt 2. mgr. 3. gr. laga nr.
15/1991 um ákvörðun dauða. Lækni ber að
fræða vandamenn sem best um ástand sjúk-
lingsins og dauða hans. Honum er ekki skylt að
fara að óskum vandamanna um áframhald
meðferðar þegar staðfest er að sjúklingurinn sé
látinn.
Sjálfsákvörðunarréttur
Sú ólögfesta grundvallarregla gildir í íslensk-
um rétti að menn eru frjálsir að því hvernig þeir
fara með líkama sinn og líf, svo framarlega sem
þeir skaða ekki hagsmuni annarra (eða fjár-
muni) með háttsemi sinni. Mönnum er því
frjálst að hafna læknismeðferð fyrir sjálfan sig.
Sjálfráða maður fer einn með umráð persónu-
legra réttinda sinna, það er hann ræður sjálfur
persónulegum högum sínum. I 1. mgr. 13. gr.
lögræðislaga nr. 68/1984 verður sjálfráða mað-
ur ekki vistaður á sjúkrahúsi gegn vilja sínum.
Manni, sem dvelst á sjúkrahúsi og er tengdur
við vélar sem halda í honum lífinu, er frjálst að
yfirgefa sjúkrahúsið þegar hann kýs enda þótt
slíkt myndi fljótlega leiða til dauða hans. Á
grundvelli þessa verður að telja að maður sem
er með fullu ráði og orðinn nægjanlega gamall
til að skilja beiðni sína geti sett fram þá ósk að
meðferð verði stöðvuð. Það er þó rétt að und-
irstrika að það er mikilvægt fyrir starfsfólk
sjúkrahúsa að tryggja sér sönnun fyrir vilja
sjúklings.
Hér má þó segja að áðurnefnd 213. gr. al-
mennra hegningarlaga sem fjallar um mann-
dráp fyrir brýna beiðni, geti stangast á við
þennan sjálfsákvörðunarrétt sjúklingsins.
Osk sjúklingsins um stöðvun meðferðar
krefst afhafnar af hálfu starfsfólks sjúkrahúsa.
Ef meðferð er hins vegar ekki hafin þá gæti
þetta samþykki sjúklings leitt til refsiniðurfell-
ingar. Meiri vafi leikur á því hvort hægt sé að
fella niður refsingu þegar athafnar er krafist af
starfsfólki sjúkrastofnunarinnar til að fram-
fylgja ósk sjúklings, til dæmis að taka öndunar-
vél úr sambandi. Eins og áður sagði, þá rekst
þetta hvað á annars horn og fyllilega verði ekki
skorið úr þessu nema af dómstólum.
Taka má sem dæmi 28 ára gamla konu sem
búið er að greina með brjóstakrabbamein.
Eina leiðin til að bjarga henni er að nema
brjóstið brott og það er ekki einu sinni víst að
það dugi. Konan neitar meðferðinni. Hún vill
frekar deyja en lifa svo vansköpuð að því er
hún telur, með eitt brjóst. Læknir hennar hefur
þessa ósk hennar að engu, rúllar henni inn á
skurðstofu, svæfir hana og nemur brjóstið
brott. Læknirinn telur sig vera að framfylgja
skyldum sínum sem læknir, hann telur að hann
eigi að gera allt sem í hans valdi stendur til að
bjarga lífi þessarar ungu konu. Þessi kona gæti
hugsanlega kært lækninn fyrir brot á 225. gr.
almennra hegningarlaga en þar segir að ef
maður neyðir annan mann til þess að gera eitt-
hvað, þola eitthvað eða láta hjá líða að gera
eitthvað með því að beita hann líkamlegu of-
beldi þá varði það sektum, varðhaldi eða fang-
elsi allt að tveimur árum.
En hvað ef um barn er að ræða eða sjúkling
sem er rænulaus og getur ekki tekið þessa
ákvörðun sjálfur? Getur einhver tekið þessa
ákvörðun fyrir hann?
Samkvæmt 25. gr. lögræðislaga nr. 68/1984
ráða foreldrar barns sem er ósjálfráða fyrir
æsku sakir (yngri en 16 ára) og þeir sem koma
barni í foreldris stað persónulegum högum
þess.
Samkvæmt 27. gr. lögræðislaganna skal yfir-
lögráðandi skipa þeim manni, sem í dóntsúr-
skurði er sviptur lögræði, lögráðamann. Sýslu-
menn eru yfirlögráðendur hver í sínu umdæmi.