Læknablaðið - 15.01.1995, Blaðsíða 70

58
LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
Samkvæmt 31. gr. lögræðislaganna ræður
lögráðamaður ósjálfráða manns persónulegum
högum hans nema öðruvísi sé mælt fyrir um í
lögum. Lögmæt ráðstöfun lögráðamanns bind-
ur ósjálfráða mann svo sem sjálfráða hefði
hann gert hana.
Með vísan til ofannefndra lagaákvæða má
spyrja hvort lögráðamaður ósjálfráða manns
eða foreldrar barns sem er ósjálfráða fyrir
æsku sakir geti tekið þá ákvörðun að meðferð
sem haldið hefur lífi í hinu sjúka barni eða
hinum sjúka ósjálfráða manni verði hætt. Telja
verður að þrátt fyrir ákvæði lögræðislaganna
um að lögráða menn ráði persónulegum hög-
um ólögráða manna, þá geti þeir ekki tekið
þessa ákvörðun fyrir sjúkling. Mannslífið er
friðheilagt. Það getur enginn annar tekið þessa
ákvörðun löglega fyrir sjúklinginn. I leiðbein-
ingum um takmörkun meðferðar sem gildir á
Borgarspítalanum segir að verði ágreiningur
milli lækna og aðstandenda um takmörkun
meðferðar skuli leita úrskurðar landlæknis.
Ekki verður séð af þeim lögum sem gilda um
landlækni, það er 3. gr. laga um heilbrigðis-
þjónustu og reglugerð nr. 411/1973 um land-
lækni og landlæknisembættið, að landlæknir
geti skorið úr um það hvort meðferð skuli hætt
eða takmörkuð. Landlæknir er ekki lögum
samkvæmt réttur aðili til að taka slíka ákvörð-
un. Það er ekkert í lögum sem heimilar honum
að taka svona ákvarðanir. Þetta ákvæði í þess-
um leiðbeiningarreglum á sér því ekki stoð í
lögum.
Nefna má hér dæmi um sænskan dóm (7).
Áttræð kona fékk heilablæðingu. Hún missti
meðvitund og heilaskaðinn var staðfestur. Að
höfðu samráði við fjölskyldu konunnar lét yfir-
læknir sjúkrahússins hætta að gefa konunni
næringu í fljótandi formi. Sex dögum seinna dó
konan. Læknirinn var ákærður en ekki fyrir
manndráp, heldur fyrir brot í starfi. Hann var
hins vegar sýknaður þar sem talið var að
áframhaldandi meðferð hefði ekki haft neitt
læknisfræðilegt- eða mannúðarmarkmið.
Það má segja að í íslenskum lögum séu engar
skýlausar reglur sem tryggja mönnum rétt til
þess að deyja enda þótt þeir kjósi það helst af
öllu.
Nauðsyn lagabreytinga
Er ástæða til að breyta íslenskum lögum á þá
lund að hægt sé að forða því að starfsfólk heil-
brigðisstétta verði dæmt fyrir að takmarka
meðferð við lok lífs, eða endurlífga sjúklinga
ekki, eða taka leiðslur sem halda sjúklingum á
lífi úr sambandi? Það hefur ekki staðið til hér á
landi að breyta lögunum. Það er almenn refsi-
lækkunarheimild og heimild í lögum til að láta
refsingu falla niður. Það hefur ekki verið vilji
til þess hjá löggjafarvaldinu að lögleiða refsi-
leysi vegna hverskonar athafna eða athafna-
leysis sem nú falla undir líknardráp. Hins vegar
getur verið að kringumstæður kunni að vera
slíkar að refsivörslukerfið þoli slíkt með því að
bregðast við af umburðarlyndi eftir atvikum
hverju sinni.
Það sem einkum hefur verið fært fram gegn
lögleiðingu refsileysis;
1. Slíkt ákvæði myndi brjóta gegn grundvall-
arhugmyndum um friðhelgi lífsins og virðingu
fyrir því.
2. Slíkt ákvæði getur leitt til misnotkunar.
Þegar meðvitundarlaus manneskja sem er
haldin ólæknandi sjúkdómi er „réttdræp", þá
er hætta á að skrefið verði stigið lengra og til
dæmis mjög vanskapaður og þroskaheftur ein-
staklingur yrði talinn falla undir ákvæðið.
Menn óttast það að mörkin muni smám saman
færast út og ákvæðin gætu ýtt undir hugmyndir
um mismunun mannslífa eftir verðleikum.
3. Þessi ákvæði geta leitt til þess að sjúkling-
ar fyllist vantrausti og ótta gagnvart starfsfólki
heilbrigðisstétta og vandamönnum. Þá má
benda á að von um arf getur alltaf átt þátt í
ákvarðanatöku vandamanna.
Svo sem áður sagði þá hefur ekkert mál risið
hér á landi út af svona málum. Svona tilfelli
hefur aldrei verið kært til ríkissaksóknara eða
rannsóknarlögreglu. Eðlilegast er að refsi-
vörslukerfið taki á þessu þegar og ef að því
kemur, frekar en að lögunum verði breytt. Það
er hins vegar kannski ástæða til að skoða það
hvort breyta eigi lögunum með það fyrir aug-
um að einhver annar en sjúklingur sjálfur geti
tekið þessa ákvörðun, eins og til dæmis að
dómstólar geti fyrirskipað að meðferð verði
hætt.
HEIMILDIR
1. Laxness H. íslandsklukkan. Reykjavík: Helgafell, 1969:
127.
2. Safn greinargerða við almenn hegningarlög. Úlfljótur
1989: 47.
3. Þórmundsson J. Líknardráp. Úlfljótur 1976; 3: 160.
4. Greve V. Om læger og euthanasi. Juristen og Ökonomen
1974: 381-9.
5. Ugeskrift for Retsvæsen 1993: 437.
6. Ugeskrift for Retsvæsen 1917: 600-1.
7. Svensk Juristtidning 1965:77.