Læknablaðið - 15.01.1995, Blaðsíða 79

LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
67
vali meðferðar eftir að hafa tekið tillit til óska
og þarfa sjúklingsins. í siðfræðinni er því hald-
ið fram að virðingin fyrir sjálfsákvörðunarrétti
einstaklingsins gangi fyrir skyldunni að veita
honum meðferð og umönnun sem stuðlar að
sem bestri líðan. Petta þýðir ekki að sjúkling-
urinn eigi alltaf rétt á að fá óskir sínar uppfyllt-
ar en hann hefur sjálfsákvörðunarrétt svo
framalega sem hann er fær um að taka ákvarð-
anir. Alla jafnan er sjúklingurinn meira eða
minna á valdi velvilja, þekkingar og dóm-
greindar læknisins. Lækninum er skylt að
vinna samkvæmt bestu þekkingu og reynslu
hverju sinni. Það nægir hins vegar ekki að túlka
einkenni sjúklingsins einungis út frá læknis-
fræðilegri þekkingu. Læknirinn verður jafn-
framt að skynja hvaða þýðingu einkennin hafa
fyrir hvern og einn. Þetta atriði er sérstaklega
mikilvægt í líknarmeðferð. Siðfrœði líknarinn-
arfelst íþvíað leyfa hinum deyjandi að deyja og
gera allt sem hœgt er til þess að hann deyi sáttur
og án þjáninga (1,2).
Að hætta meðferð
Stórbættur árangur í meðferð ýmissa illkynja
sjúkdóma eins og hvítblæðis, eitlakrabba-
meina, útbreidds eistakrabbameins og ýmissa
æxlissjúkdóma hjá börnum hefur oft á tíðum
ýtt undir óhefta notkun krabbameinsmeðferð-
ar við aðra illkynja sjúkdóma. Fæstir þessara
sjúkdóma svara þó meðferð nema að takmörk-
uðu leyti. Fyrir rúmlega 10 árum var talið að
krabbameinslyf gætu læknað útbreiddan ill-
kynja sjúkdóm í um það bil 5% tilvika. Síðan
hefur lítið breyst. Því má þó ekki gleyma að
hinir fá oft verulegan bata bæði minni einkenni
og lengra og betra líf, en því miður eru enn
fleiri þar sem áhrifin vara stutt eða eru alls
engin. Læknar og hjúkrunarfólk sem sinna
krabbameinssjúklingum mæta stöðugt kröfum
um að finna nýja meðferðamöguleika án þess
þó að gleyma einstaklingnum sem er verið að
meðhöndla hverju sinni. En framfarir verða
ekki án þrotlausra klínískra prófana og því er
ekki vandalaust að feta þar meðalveginn. Og
það kemur alltaf einhvern tímann að því í sjúk-
dómsferlinu að það er ekki lengur hægt að
lækna og að meðferðin lengir einungis dauða-
stríðið. Þá er rétt að sjúklingurinn fái að deyja.
Það er hins vegar ekki skylda læknisins að
stytta né lengja dauðstríðið, einungis að lina
þjáningar og líkna (1,3,4).
Erlendar rannsóknir sýna að krabbameins-
sjúklingar hafa tilhneigingu til þess að taka á
móti hverri þeirri meðferð sem í boði er aðeins
ef einhver von er um bata, hversu lítil sem hún
er. Ein þessara rannsókna leiddi einnig í ljós að
krabbameinslæknar og hjúkrunarfræðingar
sem vinna með krabbameinssjúklinga hafa
sömu afstöðu og krabbameinssjúklingarnir en
heimilislæknar og sjúklingar sem ekki hafa
krabbamein voru mun tregari að hefja meðferð
þar sem árangur var óöruggur. Nýleg áströlsk
rannsókn á viðhorfum krabbameinssjúklinga
til ýmissa atriða á takmörkun meðferðar við
lok lífs sýndi að jákvæð afstaða, til dæmis til
sjálfsvíga, var algengari hjá „frískari“ sjúkling-
um (það er þeim sem voru „fjær" dauðanum).
Flestir sjúklinganna ofmátu jafnframt tilgang
meðferðarinnar. Það er því ýmislegt sem bend-
ir til þess að afstaða einstaklingsins breytist
þegar þeir veikjast lífshættulega og að þeir séu
reiðubúnir að taka meiri áhættu en ella. Aðrir
benda réttilega á að þessi viðhorf gætu alveg
eins endurspeglað þann jákvæða meðferðar-
anda sem ríkir innan krabbameinslækninga og
sjúklingurinn smitist einfaldlega af viðhorfum
starfsfólks.
Markmið krabbameinsmeðferðar er ekki
alltaf augljóst frá byrjun og ekki alltaf það
sama í augum læknis og sjúklings. Oftast er
ekki heldur um eina einstaka ákvörðun að
ræða, miklu fremur ferli sem bæði sjúklingur-
inn og læknirinn þurfa að aðlagast. Þegar
stefnubreytinga er þörf breytist hlutverk lækn-
isins jafnhliða, frá því að verjast ásókn sjúk-
dómsins af hörku í það að vera styðjandi aðili
án þess að reyna að breyta sjúkdómsganginum.
Oftast þarf að endurskoða markmið meðferð-
ar nokkrum sinnum sérstaklega þegar gefin er
þung og kröftug meðferð til þess að auka lífs-
líkur og minnka sjúkdómsbyrði. Smám saman
þegar sjúklingnum versnar og tíminn styttist
þarf að finna jafnvægi milli einkennameðferð-
ar og aukaverkana til þess að tryggja sem mest
lífsgæði hverju sinni. í þessu ferli þarf sjúkling-
urinn að geta talað við lækni sinn um breytta
hagi hverju sinni, þar sem óskir hans um að líða
sem best, að vera heima og fá ekki aukaverk-
anir eru vegnar á móti óskinni að berjast áfram
hvað sem það kostar, viljanum til að lifa af og
voninni um svolítið lengra líf. Það getur verið
jafn rangt af lækninum að taka mið af líðandi
stundu í ákvarðanatöku sinni varðandi sjúkling
sem er reiðubúinn að leggja allt í sölurnar fyrir
lengra lífi, eins og að halda áfram kröftugri