Læknablaðið - 15.01.1995, Blaðsíða 83

LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
69
Líknarmeðferð þarfnast ekki sérstakra
húsakynna til þess að þróast en starfsfólkið
þarf að þroska með sér sérstaka afstöðu til
verksins auk þess að afla sér sérþekkingar á
sviði líknar. Þannig byggist framvinda líknar-
meðferðar miklu fremur á útbreiðslu ákveð-
innar hugmyndafræði heldur en framþróun á
vísindasviðinu. Einmitt þetta atriði kemur vel í
ljós ef við skoðum kennsluskrá kanadískrar
nefndar um kennslutilhögun í líknarmeðferð
fyrir læknanema. í kennsluskránni, Specific
Goals of a Palliative Care Curriculum, er að
finna eftirfarandi fyrirsagnir, attitude — skill —
knowlegde, sem fylgja hverjum kafla. Par er
lögð áhersla á að ekki sé nægilegt að þjálfa
færni og miðla læknisfræðilegri þekkingu til
læknanemanna, heldur þurfi að þroska með
þeim ákveðinn hugsunarhátt og afstöðu til
líknarinnar.
Við langvinnan sjúkdóm eins og krabbamein
ætti líknarmeðferð eða einkennameðferð að
þróast samhliða þeirri meðhöndlun sem gefin
er í lækningaskyni. Það er ekki alltaf eins auð-
velt og ætla mætti að sjá hvenær skilin verða
milli meðferðar í lækningaskyni og til líknar.
Sjaldnast er um mjög skörp skil að ræða og
mætti frekar líkja þessu við tvo þríhyrninga
sem mynda einn rétthyrning; þegar vægi ann-
ars fer minnkandi vex hinn. Það vill hins vegar
brenna við að læknar beiti lækningaaðferðum
til hins ítrasta þar til allt er komið í óefni en
hætta síðan skyndilega allri meðferð og telja
sig ekki hafa neitt frekar upp á að bjóða. Til
þess að líkna dauðvona sjúklingum þarf læknir-
inn ekki síst að finna tilgang með starfi sínu og
þora að líkna, kunna að vinna með öðrum
starfsstéttum og bera virðingu fyrir sérþekk-
ingu þeirra og nýta hana í meðferðinni, vera
fær um að taka þátt í samræðum um ákvarðanir
(ekki bara að taka ákvarðanir), setja sig í spor
annarra og geta tekið tillit til annarrar for-
gangsröðunar en þeirrar læknisfræðilegu.
Helstu undirstöðuþættir virkrar líknarmeð-
ferðar eru:
Skýr markmið: Það er kannski hvergi jafn
nauðsynlegt og í líknarmeðferð að hafa skýr
markmið enda hvergi meiri hætta á að lofa of
miklu. Þegar markmiðið er að lækna er leyfi-
legt að beita aðferðum sem valda aukaverkun-
um (oft miklum) meðan á meðferð stendur
enda auðveldara að þola tímabundnar auka-
verkanir þegar batahorfur eru góðar. Þegar
batavon er lítil þurfa markmiðin augljóslega að
vera önnur. Þá þarf að velja meðferð sem
stuðlar að sem bestri líðan sjúklingsins á líð-
andi stundu. Meðferðin þarf að miðast við að
lina þau einkenni sem valda sjúklingnum
óþægindum og gefa jafnframt sem minnstar
aukaverkanir (ekki öll einkenni valda sjúklingi
óþægindum). Það er nútíð en ekki framtíð sem
gildir.
Góð skipulagning: Líknarmeðferð er virk
meðferð, nokkurs konar gjörgæsla þar sem
stöðug og samfelld meðferð og eftirlit er nauð-
synlegt. Sífellt endurmat þarf að vera í gangi á
árangri meðferðarinnar og aukaverkunum
enda um að ræða versnandi sjúkdóm (sem
gleymist of oft). Það á að meðhöndla alveg
fram í andlátið og jafnvel eftir að viðkomandi
hefur misst meðvitund. En meðferðin þarf að
sjálfsögðu að taka mið af aðstæðum hverju
sinni. Þegar ekki er lengur hœgt að ráða við
sjúkdóm verður hvert smáeinkenni að stóru og
þarfnast aðgerða bœði fljótt og vel. Skipulagn-
ingunni þarf að vera þannig háttað að það sé
samfella í starfi, til dæmis með föstum hjúkrun-
ar- og læknisvitjunum. Starfsfólkið þarf að
hafa staðgóða þekkingu á grunnsjúkdómi við-
komandi sjúklings þannig að alltaf sé hægt að
vera skrefinu á undan næstu uppákomu og
ávallt sé beitt fyrirbyggjandi meðferð, bæði
hvað varðar líkamleg og sálræn einkenni. Sól-
arhringsþjónusta hjúkrunarfræðings og læknis
er grundvöllur þess að sjúklingur geti dvalist
heima, að það sé auðvelt að ná í vakthafandi
hvenær sem er, þannig að hægt sé að leysa
bráðavanda sem upp kemur og aðstaða sé til
innlagnar á sjúkrastofnun.
Teymisvinna: Aðhlynning dauðvona sjúk-
linga er margslungin og aldrei á færi eins aðila
heldur samvinnuverkefni margra starfshópa
sem allir hafa sérstöku hlutverki að gegna.
Hlutverk læknisins í líknarteyminu er að
mörgu leyti frábrugðið hinu hefðbundna lækn-
ishlutverki og reynist mörgum erfitt að fóta sig
þar á hálum ísnum.
Sjúklingur og fjölskylda hans eru meðferðar-
einingin: Líknarmeðferð miðast við það að lina
einkenni sjúklings, ekki bara þau líkamlegu
heldur að beita öllum hugsanlegum ráðum,
hefðbundnum og óhefðbundnum, til þess að
hann njóti sín sem best. Það nægir ekki að
sinna sjúklingnum einum sér, því að hann er
hluti af stærri heild. Allir langvinnir og lífs-
hættulegir sjúkdómar hafa áhrif á fjölskyldu og
nánasta umhverfi sjúklingsins. Fjölskylda