Læknablaðið - 15.01.1995, Blaðsíða 89

LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
75
íðorðasafn
Bacterial vaginosis (frh)
Orðið skeið hefur unnið sér
vissa hefð í læknisfræði sem ís-
lenskt heiti á vagina, einkum í
samsettum orðum eins og skeið-
arstíll. Pað getur þó haft í för
með sér vissa hættu á misskiln-
ingi, samanber fyrirmælin: Tak-
ist í skeið! Ólíklegt er enn frem-
ur að þetta heiti hafi unnið sér
fastan sess í daglegu máli al-
mennings. Hins vegar fer það
mjög vel í samsetningum, þegar
víst er hvað við er átt. Vaginitis
getur þannig heitið skeiðar-
bólga og colposcopy á sama hátt
skeiðarspeglun. Annað fræði-
heiti á vagina er slíður, en það
er mest notað um sina- eða
taugaslíður og á ekki við hér.
Orðfræðilega og merkingar-
lega virðist lítill munur á því
hvort heitið notað er, bacterial
vaginosis (sjúklegt ástand í
skeið sem stafar af bakteríu-
vexti) eða vaginal bacteriosis
(sjúklegur bakteríuvöxtur í
skeið), en þarna getur þó verið
um að ræða blæbrigðamun sem
raunverulega skiptir máli í hug-
um fræðimanna.
Skeiðarsýklun
Að lokum er lagt til að fyrir-
bærið bacterial vaginosis fái
heitið skeiðarsýklun á íslensku.
Differential diagnosis
Prófessor Ásmundur Brekk-
an hringdi og var að ljúka við
yfirferð á kennsluefni sínu. í því
kom alloft fyrir hugtakið differ-
ential diagnosis og hafði pró-
fessorinn þar notað hina ís-
lensku þýðingu íðorðasafns
lækna, mismunargreining. Þó
fór svo við yfirlestur að honum
fannst þetta heiti „ekki fallegt
lækna 61
orð á prenti" og óskaði eftir
betri tillögu. Undirrituðum
varð í fyrstu fátt um svör því að
hann hefur sjálfur notað þetta
heiti í sínu eigin kennsluefni og
ekki séð ástæðu til að amast við
því. Þó skal viðurkennt að stúd-
entum virðist það ekki tamt og
spyrja gjarnan hvað við sé átt
þegar heitið kemur fyrst fyrir.
Iðorðasafn lækna gefur einnig
upp þýðinguna samanburðar-
greining, en skilgreinir ekki
hugtakið differential diagnosis
nánar.
Orðið diagnosis er komið úr
grísku. Dia er forliður sem getur
haft nokkrar merkingar, svo
sem: gegnum, yfir, um allt, al-
gjört, á milli eða sundur. Gnosis
er hins vegar þekking, viska
skilningur eða kunnátta. Heitið
diagnosis gæti þvf upphaflega
hafa verið notað um fulla eða
algjöra þekkingu á einhverju
sviði og vafalaust fullt eins vel
um það að greina á milli eða
þekkja sundur. Enda hefur svo
farið í læknisfræði að heitið hef-
ur verið notað um það að bera
kennsl á, þekkja eða greina
þann sjúkdóm sem hrjáir tiltek-
inn sjúkling. Heitið er einnig
notað um niðurstöðu grein-
ingarferilsins, sjúkdóminn sem
borin eru kennsl á með grein-
ingu. Islenska heitið sjúkdóms-
greining nær á sama hátt bæði
yfir feril greiningar og niður-
stöðu. Læknisfræðiorðabók
Stedman’s lýsir því þannig að
diagnosis felist í ákvörðun á
náttúru sjúkdóms, en Alþjóða-
orðabók Wiley’s í læknis- og líf-
fræði bætir um betur og segir
diagnosis felast í því að ákvarða
náttúru eða eigind sjúkdóms, og
að slíkt byggist einkum á athug-
un á teiknum (signs), einkenn-
urn (symptoms), sjúkrasögu og
rannsóknaniðurstöðum.
Samsetta heitið differential
diagnosis hefur einnig tvær
skyldar merkingar. Annars veg-
ar er umað ræða feril sem felst í
því að bera saman og sundur-
greina einkenni, teikn, sögu og
rannsóknarniðurstöður þeirra
sjúkdóma, sem til greina gætu
komið. Hins vegar er um að
ræða beina upptalningu þeirra
sjúkdóma, sem aðgreina þarf og
útiloka undir tilteknum kring-
umstæðum.
Islenska heitið samanburðar-
greining lýsir einkar vel því sem
við er átt, sjúkdómsmerki eru
borin saman og aðgreining sjúk-
dórna gerð. Heitið mismunar-
greining er ef til vill torræðara
við fyrstu sýn, en verður þó vel
skiljanlegt við nánari skoðun.
Finna þarf mismun á teiknum
og einkennum þeirra sjúkdóma
sem til greina koma. Bæði þessi
íslensku heiti eru styttri en er-
lenda fræðiheitið og er það viss
kostur. Aðgreining og sundur-
greining koma ef til vill einnig til
greina. Hins vegar er erfitt að
deila um smekk. Það sem einum
finnst fara vel, líkar öðrum
ekki. Undirritaður bað þó pró-
fessorinn bestra orða að nota ís-
lenska heitið sem hann hafði
upphaflega sett á blað. Það, að
einhverjum líkar ekki, skapar
spennu, sem getur orðið til þess
að betri tillögur komi fram. Það
að sletta er hins vegar merki um
visst kæruleysi eða uppgjöf
gagnvart málræktinni, uppgjöf
sem ekki er í samræmi við þann
metnað sem kemur fram í því að
setja saman kennsluefni á ís-
lensku.
Jóhann Heiðar Jóhannsson