Læknablaðið - 15.01.1995, Blaðsíða 65

LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
53
Þeir ræddu það í sínum hópi hvort meðferð
mannsins ætti að felast í fullri endurlífgun ef
hann fengi hjartastopp og hvort rétt væri að
gefa honurn sýklalyf ef hann fengi sýkingu.
Sjúklingurinn sjálfur hafði ekki látið í ljós nein-
ar óskir varðandi meðferð ef sú staða kæmi
upp sem við blasti. Nokkrir læknanna héldu
því fram að þar sem endurlífgunartilraunir
væru gagnslausar þá mætti taka þá ákvörðun
að endurlífga ekki manninn, jafnvel án sam-
ráðs við fjölskyldu hans. Aðrir læknar mót-
mæltu því og bentu á að ekki væri réttlætanlegt
að gefa út slíka yfirlýsingu þar sem sjúklingur-
inn gæti lifað um ófyrirséðan tíma í gjörgæslu.
Það varð því úr að fjölskyldan var spurð álits. í
fyrstu var mikil óeining innan hennar um það
hvaða stefnu skyldi taka. Að lokum spurði
sonur sjúklingsins hvort nokkur von væri til
þess að faðir þeirra gæti jafnað sig. Læknunum
varð fátt um svör. Honum var sagt að líkurnar
væru hverfandi en þó væri aldrei hægt að úti-
loka þann möguleika. Það væri í sjálfu sér alltaf
von. Þetta svar varð til þess að fjölskyldan
komst að sameiginlegri niðurstöðu. I ljósi þess
að ástandið var ekki vonlaust þá fóru þau þess
á leit að læknarnir beittu ávallt fullri meðferð
að endurlífgun meðtalinni (10).
Þetta dæmi sýnir þann vanda sem læknar og
aðstandendur geta staðið frammi fyrir þegar
taka skal ákvörðun um gagnsemi meðferðar. í
þessu tilviki voru skiptar skoðanir bæði á
meðal læknanna innbyrðis og á milli læknanna
annars vegar og fjölskyldunnar hins vegar um
það hvað væri gagnslaus meðferð.
í fyrsta lagi eru læknar ekki á einu máli um
það hvert sé hið eiginlega meðferðarmarkmið.
Sumir telja það vera útskrift af gjörgæslu aðrir
telja það einungis vera að halda sjúklingnum á
lífi. Af þessu leiðir að þeir eru ekki sammála
um það hvað sé gagnslaus meðferð.
í öðru lagi er í raun einungis hægt að leiða
mismiklar líkur að því hver gangur mála muni
verða. Það eru dæmi þess að fólk sem talið var
heiladáið hafi vaknað úr dauðadái. Slíkar sög-
ur eru óhemjusjaldgæfar. Hvað á að gefa slík-
um möguleikum mikið vægi þegar ákvörðun er
tekin?
í þriðja lagi er hugsanlegt að tiltekin með-
ferð hafi gildi (til dæmis trúarlegt) fyrir sjúk-
linginn og fyrir aðstandendur þó að læknar eða
fagaðilar myndu ákvarða á faglegum grunni að
slík meðferð væri gagnslaus. Aftur verður
meðferðin spurning um markmið. Ekki er
sjálfgefið að markmið sjúklings eða aðstand-
enda annars vegar og markmið læknisins séu
hin sömu. Þar af leiðandi er opinn sá möguleiki
að óeining skapist um það hvað sé gagnslaus
meðferð. Ef gert er ráð fyrir því að mat á
meðferðarmarkmiðum eigi einvörðungu að
vera faglegt þá má halda því fram að ástæðu-
laust sé að ráðgast við sjúklinginn og fjölskyldu
hans um val á meðferð. Ef hins vegar er gert
ráð fyrir því að markmið meðferðarinnar eigi
ekki að ákveða bara á faglegum grunni heldur
komi þar einnig til álita gildismat sjúklingsins
og aðstandenda hans þá er nauðsynlegt að hafa
þau með í ráðum. Þetta gæti þó valdið árekstr-
um þegar sjálfsákvörðunarréttur sjúklingsins
stangast á við faglegar skyldur læknisins (9,11).
Niðurlag
Ég kallaði þennan fyrirlestur „Siðferðileg
vandamál tengd ákvarðanatöku Þau siðferði-
legu gildi sem þarf að huga að þegar ákvarðan-
ir eru teknar eru fyrst og fremst sjálfræði sjúk-
lingsins annars vegar og velferð hans hins veg-
ar eins og minnst hefur verið á. Önnur gildi
koma þó óhjákvæmilega inn í umræðuna þó að
ég hafi ekki lagt á þau megináherslu í þessu
spjalli. Má þar fyrst nefna faglegar skyldur
heilbrigðisstarfsfólks. í starfi sínu er til dæmis
læknirinn eða hjúkrunarfræðingurinn í fast-
mótuðu hlutverki þar sem stefnt er að
ákveðnum markmiðum eftir tilteknum leiðum.
Þetta setur starfinu vissan ramma. Ennfremur
þarf að hafa réttlæti í huga. Það skiptir einkum
máli þegar hugað er að dreifingu gæða. Til að
mynda er ekki réttlátt að mismuna fólki með
tilliti til þeirra meðferðarmöguleika sem það á
rétt á.
Að síðustu er rétt að undirstrika að þó að hér
hafi verið lögð nokkur áhersla á að ræða um
það hver eigi að taka ákvarðanir um meðferð á
dauðvona sjúklingum, þá eru þær sjaldnast og
eiga ekki að vera teknar gerræðislega af einum
aðila. Mikilvægt er að ákvarðanirnar séu tekn-
ar í samráði sjúklinga, heilbrigðisstarfsfólk og
aðstandenda eða stuðningsaðila sjúklingsins.
Oft er þó nauðsynlegt að einn aðili hafi forræði
og ábyrgð í málinu. Best er að niðurstaðan
byggist á samræðum og samstarfi þar sem mót-
uð er ákveðin stefna í tíma. Forsjálni og gott
samstarf þeirra sem hlut eiga að máli er besta
leiðin til að fyrirbyggja deilur og vanda sem
upp geta komið síðar þegar framfylgja þarf
þeim ákvörðunum sem teknar hafa verið.