Læknablaðið - 15.01.1995, Blaðsíða 67

LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81: 55-7
55
„Hvenær drepur maður mann
og
hvenær drepur maður ekki mann?“
Þórunn Guðmundsdóttir
Inngangur
í rétti allra þjóða er slegin skjaldborg um
lífið. Mannslífið er friðheilagt. I íslenskum
rétti er þessa reglu að finna í 211. gr. almennra
hegningarlaga nr. 19/1940. Það er refsivert að
svipta annan mann lífi og menn njóta jafnréttis
gagnvart þessari grein hegningarlaganna. Það
skiptir ekki máli hvort þeir séu geðveikir, van-
skapaðir eða eru að deyja af ólæknandi sjúk-
dómi. Jón Hreggviðsson spurði Arnas Ar-
næus: „Hvenœr drepwmaður mann oghvenœr
drepur maður ekki mann?“( 1). Við þessari
spurningu er ekkert einfalt svar til. Er það
manndráp þegar læknismeðferð á dauðvona
sjúklingi er takmörkuð og endurlífgun ekki
beitt, þegar ljóst er að áframhaldandi meðferð
gerir ekkert annað en að lengja sársaukafullt
og erfitt dauðastríð?
Því miður veita íslensk lög litla leiðbeiningu í
þessu efni. Svona mál hafa aldrei komið fyrir
augu íslenskra dómara. Við athugun á íslensk-
um réttarreglum verður að hafa þá staðreynd í
huga að íslenskunt lögum hefur aldrei verið
beitt um svona tilfelli.
Einstök lagaákvæði
Sú lagagrein sent fyrst kemur upp í hugann
við athugun á þessu rnáli er 213. gr. almennra
hegningarlaga nr. 19/1940: „Hver sem sviptir
annan mann lífi fyrir brýna beiðni hans, skal
sæta fangelsi allt að þremur árum með varð-
haldi ekki skemur en 60 daga. “ í greinargerð
með 213. gr. hegningarlaganna kemur fram að
Höfundur er hæstaréttarlögmaöur.
Grein þessi er byggð á erindi er flutt var á ráöstefnu Siö-
fræöiráös Læknafélags íslands 18. mars 1994.
séu miklar málsbætur fyrir hendi, svo sem að sá
sem verksins beiðist, sé haldinn ólæknandi,
kvalafullum sjúkdómi, myndi mega lækka refs-
ingu eða jafnvel láta hana niður falla eftir
ákvæðum 75. gr. (2).
Þessi 75. gr. hegningarlaganna hefur að
geyma almenna refsilækkunarástæðu og heim-
ild til niðurfellingar refsingar. Orðalagið í 213.
gr. „sviptir annan mann lífi“ kallar á einhvers-
konar athöfn. Það að taka öndunarvél úr sam-
bandi eða hætta að gefa næringu í æð sam-
kvæmt beiðni sjúklings gæti því strangt til tekið
talist brot á 213. gr. hegningarlaganna.
Skilyrði þess að hægt sé að beita refsilækk-
unarheimildinni í 213. gr. eru:
1. Beiðni verknaðarþola verður að vera brýn
og sett fram af fúsum og frjálsum vilja. Óskin
verður að vera skýr.
2. Verknaðarþoli verður að vera hæfur til að
taka þessa ákvörðun, hann verður að vera með
fullu ráði og það gamall að hann geri sér fulla
grein fyrir beiðninni. Taka má sem dæmi að
beiðni frá 12 ára gömlu barni væri ekki nægjan-
leg til þess að beita þessari refsilækkunarheim-
ild.
Hér má nefna sem dæmi danskan undirrétt-
ardóm frá 1971 (3). Um var að ræða konu seni
haldin var síversnandi og kvalafullum sjúk-
dómi. Hún hafði verið á sjúkrahúsum meira og
minna í 20 ár. Undir lokin fékk hún verkja-
sprautur daglega og var alveg rúmföst. Konan
hafði ítrekað óskað eftir aðstoð við að deyja.
Dag einn tók hún stóran skammt af svefntöfl-
urn. Konan var flutt á sjúkrahús og dælt upp úr
henni. Hún leið óbærilegar kvalir og var nán-
ustu ættingjum tilkynnt að hún myndi ekki lifa
nema í 24 tíma. Einum og hálfum sólarhring
síðar bundu ættingjar hennar enda á líf hennar.
Þau voru dæmd í þriggja mánaða skilorðsbund-
ið fangelsi fyrir brot á 213. gr. hegningarlag-